Dobrzyń n. Wisłą | Bobrowniki | Złotoria

Dobrzyń n. Wisłą, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski
Dobrzyń po raz pierwszy pojawia się w źródłach pisanych w roku 1065 (jako Dobrin), jednak źródłem tym był tzw. "falsyfikat mogileński" datowany na II połowę XII wieku. W roku 1228 książę Konrad I mazowiecki nadał Dobrzyń wraz z okręgiem na rzecz Zakonu Kawalerów Chrystusa (tzw. "Braci dobrzyńskich"). Pierwsza lokacja miasta (na prawie lubeckim) nastąpiła ok. 1230 roku z inicjatywy "Braci dobrzyńskich". Gdy ok. 1235 większość "Braci dobrzyńskich" przyłączyła się do Krzyżaków, Dobrzyń dostał się w ręce krzyżackie (bez zgody Konrada). Na podstawie ugody księcia z zakonem, w roku 1235 ziemia dobrzyńska powróciła w ręce księcia mazowieckiego. W roku 1248, po śmierci księcia Bolesława I mazowieckiego, władzę w Dobrzyniu przejął książę Kazimierz I Konradowic i od tej pory związana była ona z kujawską linią piastowską. Gdy władzę w ziemi dobrzyńskiej objął ok. 1287 roku jego syn, Siemowit, Dobrzyń stał się stolicą odrębnego księstwa piastowskiego, istniejącego do 1328/29 roku. Wówczas to król Władysław I Łokietek dokonał zamiany ziemi dobrzyńskiej na łęczycką ze swoimi bratankami, Władysławem Garbatym i Bolesławem, celem odsunięcia ich władztwa od niebezpiecznej granicy z Zakonem Krzyżackim. Już jednak w roku 1329 na skutek czesko-krzyżackiej wyprawy zbrojnej, całe terytorium ziemi dobrzyńskiej zostało podbite i włączone do Państwa Zakonnego. Na mocy ustaleń tzw. "pokoju kaliskiego" z roku 1343 ziemia dobrzyńska powróciła pod zwierzchnictwo polskie, a król Kazimierz Wielki ponownie osadził w Dobrzyniu swojego bratanka, Władysława Garbatego, dawnego księcia dobrzyńskiego. Po śmierci Władysława (1351/52) Kazimierz Wielki wcielił ziemię dobrzyńską do Korony. W latach 1378-91 Dobrzyń (wraz z okręgiem) stanowił lenno księcia Władysława II Opolczyka. W roku 1391 Opolczyk oddał ziemię dobrzyńską w zastaw Krzyżakom, czym doprowadził do polsko-krzyżackiego konfliktu prawnego. W roku 1405 ziemia dobrzyńska została wykupiona z zastawu krzyżackiego i powróciła do Królestwa Polskiego. W trakcie tzw. "Wielkiej Wojny" z Zakonem Krzyżackim (1409-11) Dobrzyń wraz z całym okręgiem został zdobyty przez siły krzyżackie. Po zakończeniu działań wojennych Dobrzyń powrócił w ręce polskie.
Najważniejszym obiektem świadczącym o piastowskiej historii Dobrzynia jest Wzgórze Zamkowe. Na jego szczycie od XII/XIII wieku znajdował się drewniany zamek. Był on siedzibą "Braci dobrzyńskich", a następnie piastowską warownią. Brak jest danych na temat wyglądu założenia, jak również budulca, z którego był wykonany. Prawdopodobnie, aż do początku XV wieku był to obiekt drewniany. W roku 1409 roku, podczas wojny z Zakonem Krzyżackim, zamek broniony przez starostę Jana z Płomian został przez Krzyżaków podpalony i całkowicie zniszczony, co dodatkowo przemawia za faktem, iż warownia była w swej zasadniczej konstrukcji drewniana. Zamku już nie odbudowano. W późniejszych wiekach Wzgórze Zamkowe uległo częściowemu zniszczeniu i obniżeniu wskutek erozyjnej działalności Wisły.
W bliskim sąsiedztwie zamku, od XIII/XIV wieku znajdował się gotycki kościół farny, prawdopodobna fundacja książęca albo królewska (na co może wskazywać stosunkowo duży rozmiar świątyni, która posiadała aż 6 ołtarzy). Obiekt został zniszczony w roku 1656 przez oddziały szwedzkie. W późniejszych latach został odbudowany, jednak spłonął w roku 1767 i na skutek tego wydarzenia został opuszczony i rozebrany (1805). Budulec ze zniszczonego kościoła posłużył do budowy dworku w pobliskich Leniach Wielkich, a na miejscu pozostał tylko niewielki fragment ruin.

Bobrowniki, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski – zamek książęcy, następnie krzyżacki (wójtowski)
Zamek w Bobrownikach wzniesiono na sztucznym kopcu ziemnym nad Wisłą prawdopodobnie w I połowie XIV wieku z inicjatywy księcia dobrzyńskiego, Władysława Garbatego. Nie są znane szczegóły wyglądu pierwotnej warowni - być może był to obiekt w pełni drewniany. Książę Władysław uczynił z zamku swoją główną siedzibę i właśnie w Bobrownikach wystawiał szereg najważniejszych dokumentów, w tym m.in. przywileje lokacyjne miast księstwa dobrzyńskiego, Rypina (1345) i Lipna (1349). W późniejszych latach (1351/52-70) obiekt pozostawał w zarządzie króla Kazimierza Wielkiego i przeszedł wówczas zapewne przebudowę i rozbudowę (być może o murowane umocnienia). W roku 1391, podczas wojny Władysława II Opolczyka z Władysławem Jagiełłą, zamek bobrownicki został oblężony przez wojska polskie, jednak na skutek odsieczy krzyżackiej udało się odeprzeć atak. Krzyżacy przystąpili wkrótce do znaczącej przebudowy założenia - powstał wówczas nowoczesny gotycki obiekt na planie kwadratu, wykonany z kamienia i cegły. Zamek posiadał trzykondygnacyjny budynek mieszkalny po stronie zachodniej, wieżę bramną od północy, wieżę główną w narożniku południowo-wschodnim oraz budynek wzdłuż południowej kurtyny murów. Zabudowa gospodarcza była drewniana. Zamek otoczony był fosą oraz drewnianą palisadą. Inwestycje budowlane kontynuowane były również przez stronę polską po wykupieniu zamku z rąk krzyżackich (1405), jednak okazały się niewystarczające. W roku 1409, w czasie tzw. "Wielkiej Wojny" z Zakonem Krzyżackim, warownia została zajęta, na co wpływ miało użycie artylerii przez oddziały krzyżackie. Po zakończeniu działań wojennych i powrocie zamku do Królestwa Polskiego, przeszedł on kolejną rozbudowę mającą na celu przygotowanie go do wykorzystania broni palnej. Powstał wówczas drugi obwód murów zewnętrznych, wzmocnionych przyporami. Na narożach wzniesiono baszty przystosowane do użycia artylerii. Powiększone w ten sposób założenie otoczone zostało fosą zasilaną wodami Wisły. W późniejszych latach drewniane budynki gospodarcze stopniowo zastępowano obiektami murowanymi. Po zakończeniu Wojny trzynastoletniej (1466) zamek utracił w zasadzie swoje znaczenie militarne, wobec oddalenia granic zewnętrznych Królestwa. Po tym czasie zakończono inwestycje w obiekt i jego stan techniczny pogorszył się do tego stopnia, iż już w wieku XVII nie był zamieszkiwany. W roku 1656 zamek został podpalony przez wojska szwedzkie i pomimo przeprowadzonych później prac remontowych jego degradacja nadal postępowała, również z powodu erozyjnej działalności wód Wisły. Ostatecznie w XIX wieku został częściowo rozebrany. Obecny wygląd i stan zachowania założenia to efekt prac zabezpieczających przeprowadzonych w latach 70. XX wieku.

Złotoria, woj. kujawsko-pomorskie, pow. toruński, gm. Lubicz – zamek królewski
Gotycki ceglany zamek u ujścia Drwęcy do Wisły powstał w roku 1343 z polecenia króla Kazimierza III Wielkiego w miejscu istniejącej wcześniej drewnianej warowni Piastów mazowieckich. Obiekt wzniesiono na planie prostokąta i składał się budynku mieszkalnego oraz wieży obronnej. Całość otoczona była murem. Zamek zabezpieczał ziemię dobrzyńską przed Krzyżakami (stacjonującymi w Toruniu) oraz przed niepewnym sąsiedztwem Piastów z linii gniewkowskiej. Już po śmierci Kazimierza Wielkiego, w roku 1373 zamek w Złotorii był przedmiotem walk. Dwukrotnie zdobywał go pretendent do tronu polskiego, książę gniewkowski Władysław Biały. Miało to miejsce w roku 1373 i 1375. Za drugim razem Władysławowi udało się utrzymać na zamku przez okres roku. W lipcu 1376 roku podczas oblężenia warowni ciężko ranę otrzymał Kazimierz IV słupski (wnuk i ulubieniec króla Kazimierza III Wielkiego). Od tej rany wkrótce (2 stycznia 1377) zmarł. Pomiędzy rokiem 1376 i 1377 zamek powrócił w ręce królewskie. Wkrótce jednak, w roku 1379, z woli króla Ludwika Andegaweńskiego, zamek w Złotorii objął w lenno książę Władysław II Opolczyk. Po śmierci Andegawena, Opolczyk utracił swoją uprzywilejowaną pozycję w Królestwie i nie mogąc liczyć na utrzymanie lenna, w maja 1391 roku zastawił (bezprawnie) zamek Krzyżakom. W rękach Zakonu obiekt pozostawał do roku 1405, kiedy to wykupił go Władysław Jagiełło. W roku 1409 w wyniku najazdu krzyżackiego, warownia została zdobyta i zniszczona. W późniejszych latach nie odzyskała już swojego znaczenia militarnego, a po roku 1466, kiedy to Złotoria przestała być miejscowością graniczną, zamek utracił swój najważniejszy dotychczasowy atut – strategiczne położenie. Obecny wygląd warowni to efekt późniejszych zaniedbań i XIX-wiecznych prac rozbiórkowych.