Besiekiery | Biały Kościół | Bydlin | Czachtice | Ćwików | Dębno | Janowiec | Korzkiew | Koziegłowy | Kórnik | Książ Wielki | Melsztyn | Mokrsko Górne | Niedzica | Nowy Wiśnicz | Odrzykoń | Pilica | Podzamcze | Rabsztyn | Rudno | Smoleń | Sucha Beskidzka | Szigliget | Tarnowskie Góry | Tarnów | Udórz | Ujazd | Wenecja | Wytrzyszczka | Żehra

Besiekiery, woj. łódzkie, pow. łęczycki, gm. Grabów - zamek rycerski
Zamek zbudowano na przełomie XV i XVI prawdopodobnie z inicjatywy jednego ze stolników brzeskich: Mikołaja Sokołowskiego z Wrzącej albo Wojciecha Sokołowskiego. Pierwotne (gotyckie) założenie wzniesiono na planie nieregularnego czworoboku, z cegły. Składało się muru obwodowego, budynku bramnego (na planie kwadratu) oraz dużego domu mieszkalnego, z dwoma albo trzema piętrami mieszkalnymi. Ok. 1600 roku potomek fundatorów, Krzysztof Sokołowski sprzedał warownię bratankowi króla Stefana Batorego, kardynałowi i biskupowi warmińskiemu Andrzejowi Batoremu. W połowie XVII wieku obiekt został zmodernizowany rozbudowany przez kolejnego właściciela - kasztelana i wojewodę brzesko-kujawskiego Jana Szymona Szczawińskiego: ściany zamku pokryte zostały tynkami, wzniesiono górną, ośmioboczną nadbudowę budynku bramnego i częściowo przekształcono budynek mieszkalny. Kolejne lata przyniosły powolny spadek znaczenia budowli i jej stopniową degradację. W 1731 roku na zamku wybuchł pożar. Ówcześni właściciele dokonali wprawdzie remontu, ale rozebrali również jedną kondygnację budynku mieszkalnego. W połowie XIX stulecia ryty strzechą dom pełnił jeszcze funkcje gospodarcze, z czasem jednak popadł w zupełną ruinę, stając się atrakcyjnym źródłem budulca dla okolicznej ludności. Dopiero po II wojnie światowej, pozostałości zamku w Besiekierach zostały zabezpieczone w formie trwałej ruiny. Obecnie trwają kolejne prace, mające na celu odsłonięcie pozostałości najwcześniejszego założenia gotyckiego.

Biały Kościół, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Wielka Wieś - strażnica rycerska
Niewielki obiekt warowny na szczycie skały Zamczysko (342 m n.p.m.) na terenie Doliny Kluczwody wzniesiono w I połowie XIV wieku. Nieznana jest osoba fundatora, chociaż przypuszcza się, iż był to Jan Zaklikowski h. Syrokomla, późniejszy fundator zamku w Korzkwi. Zameczek wzniesiony został z lokalnego budulca - skały wapiennej. Głównym obiektem był dwu- lub trzykondygnacyjny stołp zlokalizowany w północno-wschodnim narożu skały. Krawędzie skały obiegał mur obronny. Umocniona fosą i wałem ziemnym była również dolna część skały.
Obiekt swoją rolę obronną spełniał przez bardzo krótki okres czasu: jeszcze w wieku XIV został opuszczony, prawdopodobnie wskutek katastrofy budowlanej spowodowanej obsunięciem się skały (runął wówczas północno-zachodni narożnik murów obwodowych). W późniejszych latach popadł w ruinę. Dzieła zniszczenia dopełniły działania lokalnej ludności, która w poszukiwaniu budulca, dokonywała powolnej rozbiórki murów zamkowych. W połowie XX wieku na szczycie skały nie znajdowały już żadne pozostałości zabudowy i dopiero podczas badań archeologicznych prowadzonych w latach 1993-94 odsłonięto widocznie do dziś relikty.

Bydlin, woj. małopolskie, pow. olkuski, gm. Klucze - zamek rycerski
Zamek został wybudowany w XIV wieku przez rycerza Niemierzę h. Strzała, bądź jego ojca Pełkę. Po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawia się w roku 1389 (czasem jako fortalicjum 'Załęże'). Przez pewien czas pozostawał własnością nieślubnego syna Kazimierza III Wielkiego (zapewne chodzi o Niemierzę). Pierwotny gotycki zamek składał się z piętrowego budynku mieszkalno-obronnego zbudowanego na planie prostokąta, otoczonego murem obwodowym. We wschodniej części murów znajdowała się wieża bramna. W wieku XVI zamek bydliński został przebudowany na kościół (od roku 1594 pod wezwaniem Św. Krzyża): wówczas prawdopodobnie rozebrano mur obronny oraz wieżę bramną. Zabudowania zostały w roku 1655 spalone z rozkazu szwedzkiego generała Burcharda Müllera, podążającego na Częstochowę. Pomimo, iż kościół został odbudowany w I połowie XVIII wieku, w latach późniejszych nastąpił jego upadek. Warownia bydlińska w wieku XIX była już ruiną.

Čachtice, Trenčiansky kraj, okres Nové Mesto nad Váhom - zamek rycerski, następnie rezydencja szlachecka
Zamek na północnej granicy Węgier, na jednym ze wzgórz Małych Karpat, wzniesiono w I poł. XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy węgierskiego rycerza, Kazimierza Hont-Pázmány. Kolejni dysponenci zamku stopniowo go rozbudowywali. W roku 1392 zamek w Czachticach otrzymał od króla węgierskiego polski arystokrata Ścibor ze Ściborzyc (dawny stronnik Ludwika Andegaweńskiego, następnie zwolennik elekcji Siemowita IV mazowieckiego, starosta brzeski, usunięty z urzędu przez króla Władysława II Jagiełłę). Nowy właściciel rozbudował obiekt o dwuskrzydłowy pałac, drugi zewnętrzny pasów murów oraz podgrodzie gospodarcze. Kolejni arystokraci, którzy otrzymali zarząd nad warownią, nadal ją rozbudowywali. W roku 1604 samodzielne rządy na zamku przejęła Elżbieta Batory, siostrzenica króla Stefana I Batorego, wdowa po węgierskim magnacie, Franciszku Nádasdy. Okres działalności Elżbiety obrósł w legendy. Hrabianka miała być przesadnie okrutna, wręcz sadystyczna. Oskarżano ją o mordowanie młodych kobiet, w celu kąpania się w ich krwi (co miało rzekomo pomóc w utrzymaniu młodości). Kres morderczej działalności przyniósł proces, który w roku 1611 wytoczył jej kuzyn Jerzy Thurzo, palatyn Węgier. Na mocy decyzji sądu Elżbieta została dożywotnio uwięziona na zamku w Czachticach, zamurowana w jednej z komnat. Zmarła w roku 1614. W roku 1708 podczas antyhabsburskiego powstania Franciszka Rakoczego zamek został uszkodzony, a pod koniec wieku XVIII popadł w ruinę.

Ćwików, woj. małopolskie, pow. dąbrowski, gm. Olesno - fortalicja polowa ("Okopy szwedzkie")
Zgodnie z miejscową tradycją obiekt miał powstać za sprawą wojsk szwedzkich w czasie ich najazdu na Rzeczpospolitą (Potop szwedzki latach 1655-60). Szwedzkie pochodzenie fortalicji poświadcza pośrednio również miara przyjęta przy jego budowie (jest ona analogiczna do miary używanej przez Szwedów przy wznoszeniu umocnień w stylu nowoholenderskim). Według innej hipotezy, fortyfikacja powstała ok. 1656 roku za sprawą ówczesnego właściciela Brnia i miała pełnić rolę refugium (schronienia), w którym mogli ukryć się mieszkańcy okolicznych wsi w razie wystąpienia zagrożenia ze strony obcych wojsk. Obiekt tworzyło pięć gliniano-ziemnych narożnych bastionów, na których ustawiane były działa oraz pięć łączących je ziemnych wałów, mających u podstawy do ośmiu metrów szerokości i około trzech metrów wysokości, otaczających rozległy majdan. Fortyfikacja prawdopodobnie nie została nigdy ukończona, bowiem brakuje fragmentu południowego wału. Na północno-zachodnim bastionie znajdowała się murowana działobitnia z ukrytą kazamatą, służącą jako skład kul armatnich i prochów. Fortalicja otoczona była szeroką na ok. 8 metrów fosą zasilaną wodą rzeki Oleśnianki, a wzniesiono ją pośród rozległych mokradeł, dzięki czemu jedyny dostęp do niej stanowiła droga idąca grzbietem wąskiej grobli.

Dębno, woj. małopolskie, pow. brzeski - zamek rycerski, następnie rezydencja szlachecka
W II połowie XIII wieku na miejscu obecnego założenia zamkowego znajdował się drewniany gród otoczony wałem i fosą. Grodzisko to spalone zostało w początkach XIV. W II połowie XIV wieku Piotr h. Odrowąż wznosi kamienną wieżę w obrębie dawnego grodziska. Zamek w obecnym kształcie zbudował kasztelan krakowski Jakub Odrowąż (zwany Dębińskim) przez rokiem 1480. Powstały wówczas 3 ceglano-kamienne budynki skupione wokół dziedzińca z drewnianymi gankami. Od północy budowlę zamykał mur kurtynowy z otworem wejściowym oraz małym budynkiem wartowni. W latach późniejszych obiekt stanowi własność wielu rodów i podlega przebudowom i modyfikacjom, zgodnie z obowiązującą w tym zakresie modą, które nie naruszają jednak zasadniczego średniowiecznego charakteru bryły założenia. W takim też stanie pozostał do dziś, szczęśliwie unikając większych zniszczeń podczas szeregu działań wojennych.

Janowiec, woj. lubelskie, pow. puławski - rezydencja magnacka
Pierwszy (gotycko-renesansowy) obiekt na skarpie wiślanej w Janowcu ufundował w roku 1508 Mikołaj Firlej, starosta kazimierski. Budowa trwała do roku 1526 i ukończył ją już syn fundatora, Piotr Firlej, wojewoda ruski. Pierwszą większą przebudowę przeprowadzono w latach 1565-85: zamek uzyskał wówczas formę późnorenesansowo-manierystycznej rezydencji. Pracami budowlanym kierował włoski architekt Santi Gucci, nadworny artysta władców polskich: Zygmunta II Augusta, Henryka Walezego, Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. Niebawem (początek XVII wieku) zamek rozbudowano o wieże po stronie wschodniej i zachodniej. W tym też czasie, w październiku 1606 zamek w Janowcu był świadkiem spotkania króla Zygmunta III Wazy z marszałkiem wielkim koronnym Mikołajem Zebrzydowskim, przywódcą rokoszu. Zawarto wówczas ugodę, jednak - jak się później okazało - nie zakończyła ona sporu. Rok 1656 przyniósł znaczne zniszczenia obiektu dokonane przez armię szwedzką. Odbudowa nastąpiła wkrótce po zakończeniu Potopu szwedzkiego i dokonali jej kolejni właściciele, Lubomirscy. Zamek otrzymał formę barokową, a pracami budowlanymi kierował niderlandzki architekt Tylman z Gameren, późniejszy nadworny artysta króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Lubomirscy posiadali zamek do II połowy wieku XVIII, kiedy to Jerzy Marcin Lubomirski... przegrał go w karty. W późniejszych latach obiekt niszczał i ulegał stopniowej degradacji. Obecnie zachowany został w formie tzw. trwałej ruiny.

Korzkiew, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Zielonki - zamek rycerski
Wzgórze Korzkiew nabył w roku 1352 rycerz Jan Zaklikowski h. Syrokomla i rozpoczął wkrótce budowę rodowej siedziby. Pierwszy zamek korzkiewski został ukończony w II połowie XIV wieku i stanowił murowaną wolnostojącą wieżę mieszkalno-obronną (piętrową i podpiwniczoną) wybudowaną na planie prostokąta i otoczoną murem. W wieku XV wybudowano czworoboczne baszty. Pod koniec tego wieku zamek został znacznie rozbudowany w stylu renesansowym (zbudowano wówczas budynek bramny) i przystosowany do użycia broni palnej. Ostatnia przebudowa zamku miała miejsce w roku 1720. Dokonał jej ówczesny właściciel Michał Jordan h. Trąby, łowczy wielki koronny i wojewoda bracławski. W tamtym też okresie na zamku gościł król August II Mocny. W późniejszych latach zamek korzkiewski często zmieniał właścicieli i popadał w ruinę. Na przełomie XIX i XX wieku pełnił nawet rolę spichlerza. Dopiero od roku 1997 prywatny właściciel finansuje i realizuje program odbudowy zamku.

Koziegłowy, woj. śląskie, pow. myszkowski – zamek rycerski, następnie biskupi (rozebrany)
Gotycki zamek, w miejscu istniejącej wcześniej drewnianej warowni, wzniósł prawdopodobnie (w końcu wieku XIV) rycerz Krystyn z Koziegłów, stronnik Władysława II Jagiełły, późniejszy kasztelan sądecki i dowódca jednej z prywatnych chorągwi podczas bitwy pod Grunwaldem. Obiekt powstał przez rokiem 1409, gdyż wówczas po raz pierwszy pojawia się w źródłach. Warownię zbudowano na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach ok. 50x25 metrów. Główna, murowana z kamienia część zamku otoczona była murem obwodowym. W centralnej części założenia znajdował się murowany budynek mieszkalny (w formie baszty), murowana (kwadratowa) brama wjazdowa oraz niewielki wybrukowany dziedziniec. Dodatkową ochronę zapewniały dwa pierścienie wałów, pomiędzy którymi znajdowała się fosa wypełniona wodą. Wały zewnętrzne wykonano z drewna i umocniono gliną oraz żwirem. Wjazd do środka biegł groblą. Do głównego założenia od strony wschodniej przylegał owalny przygródek, pełniący funkcje gospodarcze.
W roku 1426 na zamku przebywał król Władysław II Jagiełło. Obiekt stanowił własność rodu Koziegłowskich, potomków Krystyna. Duże zniszczenia zamku przyniósł rok 1457 i najazd nieopłaconych najemników z Prus (dawnych podkomendnych księcia Jana IV oświęcimskiego). W 1519 zamek (wraz z okręgiem) zakupił biskup krakowski Jan Konarski i przyłączył do biskupiego księstwa siewierskiego. Coraz gorszy stan techniczny warowni opisują dokumenty z roku 1548, a szczególnie 1598, kiedy to wskazano, iż zamek jest w całkowitej ruinie. W roku 1655, podczas Potopu szwedzkiego obiekt nie posiadał już większej wartości militarnej, jednak w jego ruinach przez kilka dni bronił się przez najeźdźcami burgrabia i starosta Stanisław Kawecki. W 1865 roku pozostałości zamku z polecenia władz carskich rozebrano, a pozyskany materiał budowlany wykorzystano do budowę drogi z Koziegłów do pobliskiego Gniazdowa. Do czasów dzisiejszych zachowały się wyłącznie mało czytelne fragmenty fundamentów i zarys fos.

Kórnik, woj. wielkopolskie, pow. poznański – zamek rycerski, następnie rezydencja magnacka
Warownia wzniesiona została najprawdopodobniej ok. 1430 roku (pomimo, iż część opracowań – bezpodstawnie – informuje o jej XIV-wiecznym rodowodzie). Początkowo zamek stanowił siedzibę możnego wielkopolskiego roku Górków. W roku 1574 w Kórniku gościł król-elekt Henryk Walezy, który podążał na swą krakowską koronację. W tym też okresie zamek uległ znaczącej przebudowie z gotyckiej warowni na renesansową rezydencję. W renesansowym obiekcie gościł w roku 1623 król Zygmunt III Waza wraz z królewiczem Władysławem. W późniejszych latach zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli i ulegał szeregowi mniejszych i większych przebudów, m.in. w I połowie XVIII wieku zyskał styl późnobarokowy. Nie omijały go również zniszczenia wojenne. Obecny wygląd założenia to jednak efekt inwestycji z połowy wieku XIX. Dzięki staraniom ówczesnego właściciela, Tytusa Działyńskiego (a następnie jego syna Jana), zamek został gruntownie przebudowany w stylu neogotyku angielskiego. Również otaczający zamek do tej pory ogród w stylu francuskim przekształcono w park w stylu romantycznym.

Książ Wielki, woj. małopolskie, pow. miechowski - pałac szlachecki
Powstanie rezydencji w Książu Wielkim związane jest z prywatną inicjatywą biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego. Architektem był słynny Florentczyk Santi Gucci, nadworny artysta Zygmunta II Augusta, Anny Jagiellonki i Stefana Batorego. Budowę rezydencji prowadzono w latach 1585-95. W związku z faktem, iż rodzina Myszkowskich zamieszkiwała uprzednio na jurajskim zamku Mirów, nowa rezydencja z czasem nazwana została Mirowem. Pałac został zbudowany z cegły i kamienia pińczowskiego w stylu późnorenesansowym. W późniejszych okresach otrzymał elementy późnobarokowe i neogotyckie. Pomimo, iż gmach otoczono fortyfikacjami bastionowymi, nie był prawdopodobnie przewidziany w celu pełnienia funkcji obronnych - od początku miała to być wygodna rezydencja. Obecny swój wygląd zawdzięcza przebudowie w stylu barokowym i kolejnej neogotyckiej, zrealizowanej na przełomie XVIII i XIX stulecia przez ówczesnego właściciela, hrabiego Franciszka Wielopolskiego. Aktualnie w budynku ma siedzibę kilka instytucji, w tym technikum rolnicze. Obiekt znajduje się w coraz gorszej kondycji technicznej.

Melsztyn, woj. małopolskie, pow. tarnowski, gm. Zakliczyn - zamek rycerski
Budowę warowni rozpoczął w roku 1347 Spycimir h. Leliwa, kasztelan krakowski. Pierwszy zamek położony był na wschodniej części wzgórza i składał się z budynku mieszkalnego z wysuniętą okrągłą wieżą oraz z zabudowań gospodarczych. Całość otoczona była murem obronnym. Pod koniec XIV wieku zbudowano w zachodniej części wzgórza pięciokondygnacyjną wieżę, która pełniła funkcję obronną oraz mieszkalną. U podnóża wieży od strony północno-wschodniej znajdowała się wieża bramna, do której wjazd prowadził przez most zwodzony, przerzucony nad fosą. Nowe i stare umocnienia zostały też wówczas połączone jednolitym murem. Zamek był wówczas główną siedzibą rodu Melsztyńskich. Prawdopodobnie tutaj urodziły (a pewno wychowywały) się córki Spytka II z Melsztyna, żony książąt piastowskich: Jadwiga (żona Bernarda niemodlińskiego) i Katarzyna (żona Janusza I Starszego). Kolejna większa przebudowa nastąpiła w wieku XVI z inicjatywy nowych właścicieli zamku, rodu Jordanów. Wówczas to najstarsza część twierdzy melsztyńskiej została przebudowana w stylu renesansowym: wzniesiono m.in. trzykondygnacyjny dom mieszkalny, a warownię przystosowano do wykorzystania broni palnej. Upadek zamku w Melsztynie należy wiązać z czasami konfederacji barskiej: w roku 1770 zarówno konfederaci, jak i wojska rosyjskie, które odbiły twierdzę, splądrowali i zniszczyli zamek niemal doszczętnie. Obiekt został częściowo rozebrany pod koniec XVIII wieku (uzyskany budulec wykorzystano do budowy kościoła w pobliskich Domosławicach). W latach 1879-85 przeprowadzono, z inicjatywy Karola Lanckorońskiego, prace remontowe mające na celu zabezpieczenie i tak słabo już zachowanych ruin (wzmocniono mury wieży i spięto je stalowymi klamrami). Dopiero w roku 2017 z inicjatywy Gminy Zakliczyn rozpoczęto prace rekonstrukcyjne na zamku. W roku 2023 inwestycja zakończyła się: mury wieży zamkowej podniesiono do poziomu 20 metrów, a całość zwieńczona została dachem. Wieża ostatecznie ma 28 metrów wysokości.

Mokrsko Górne, woj. świętokrzyskie, pow. jędrzejowski, gm. Sobków - zamek rycerski
Murowany zamek - w miejscu istniejącej wcześniej drewniano-ziemnej warowni - powstał w II połowie wieku XIV, prawdopodobnie z inicjatywy biskupa krakowskiego, Floriana Mokrskiego h. Jelita, bądź jego brata Klemensa, kasztelana radomskiego. Zamek wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta, pośród podmokłych terenów w okolicy rzeki Nidy. Pierwotny obiekt składał się z domu mieszkalnego w zachodniej części założenia oraz wieży bramnej po stronie południowej. Całość otoczona była murem obwodowym. Mokrscy, pierwsi właściciele obiektu, zamieszkiwali w zamku do roku 1509, a w późniejszych latach zmieniał on właścicieli wielokrotnie. W roku 1531 Mokrsko wraz z zamkiem i trzema okolicznymi wsiami nabyła królowa Bona, żona Zygmunta I Starego. Zamek tylko przez kilka lat stanowił własność królowej. Już bowiem w roku 1540 źródła wskazują jego kolejnych właścicieli - ród Sancygniowskich. Kolejni właściciele dokonywali szeregu przebudów warowni. Największe inwestycje poczyniono na przełomie XVI i XVII wieku, gdy zamek otrzymał nowe skrzydło (od strony południowej). Już wkrótce jednak - na przełomie wieku XVIII i XIX - obiekt przestał pełnić funkcje mieszkalne i użytkowe. W połowie wieku XIX zamek był już ruiną, a dzieła zniszczenia dopełniała okoliczna ludność, wykorzystując budulec zamkowy dla własnych potrzeb. Obecnie zamek w Mokrsku to opuszczona ruina pośród pól i łąk. Jego stan techniczny z każdym rokiem się pogarsza...

Niedzica, woj. małopolskie, pow. nowotarski, gm. Łapsze Niżne - zamek rycerski
Pierwszą drewnianą strażnicę zbudowano już pod koniec XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy rycerzy węgierskich Rykolfa i Kokosza Berzeviczy z Tyrolu. Budowę murowanej warowni przypisuje się następnemu właścicielowi tych terenów, Wilhelmowi Drugeth. Powstał wtedy zamek górny składający się z zachodniego domu mieszkalnego (trzykondygnacyjnego) otoczonego kamiennym murem obwodowym. Kolejny etap rozbudowy zamku (górnego) nastąpił w latach 1347-1470: wzniesiony został w części południowo-wschodniej dwukondygnacyjny budynek mieszkalny (z kaplicą), a także mur obronny z basztą bramną, który chronił podzamcze zachodnie. Zamek średni oraz dolny powstały w II połowie XV wieku. Wtedy też w północnej części zamku górnego zbudowano trzykondygnacyjną wieżę. Ostatnia przebudowa zamku niedzickiego została zakończona w roku 1601 i obecny kształt zamek zawdzięcza właśnie tej inwestycji (finansowanej przez Jerzego Horwatha). W latach 1979-97 wybudowano na rzece Dunajcu, w okolicy zamku, zaporę ziemno-betonową i dolina wypełniła się wodą tworząc Zalew Czorsztyński.

Nowy Wiśnicz, woj. małopolskie, pow. bocheński - zamek rycerski, następnie rezydencja magnacka
Pierwszy zamek zbudowano w II połowie XIV wieku z inicjatywy Jana Kmity h. Szreniawa. Stanowił on niewielką warownię z jedną prostokątną wieżą, otoczoną wałem ziemnym i drewnianą palisadą. Kolejni właściciele zamku z rodu Kmitów h. Szreniawa przebudowali skromną warownię w czteroskrzydłowy gotycki murowany zamek z trzema basztami. Całość założenia otoczona była murem. W I połowie XVI wieku Piotr V Kmita, marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski, znacznie rozbudował zamek (w stylu renesansowym) i uczynił z niego znaczącą magnacką rezydencję. Skrzydła mieszkalne zamku podwyższono o jedną kondygnację, wybudowano wieżę (tzw. Basztę Bony), do południowego skrzydła zamku dobudowano budynek gospodarczy, utworzono włoskie ogrody. Marszałek Piotr znacznie rozbudował też system fortyfikacji zamku wiśnickiego. Zamek został w latach 1615-1621 gruntownie przebudowany w stylu "palazzo in fortezza" przez ówczesnego właściciela, Stanisława Lubomirskiego. Dzięki nowoczesnemu bastionowego systemowi fortyfikacji stał się jedną z najpotężniejszych twierdz Rzeczypospolitej. Tym bardziej dziwi fakt, iż w roku 1655 zamek został bez walki poddany wojskom szwedzkim. Szwedzi dokonali szeregu zniszczeń (zamek został splądrowany i podpalony). Kolejni właściciele twierdzy wiśnickiej, pomimo podejmowanych prób odbudowy nie potrafili przywrócić jej dawnej świetności. Od połowy XVIII wieku zamek był zamieszkiwany tylko okresowo, natomiast opuszczony został w roku 1831, kiedy to wielki pożar strawił jego wnętrza. Od tego czasu pozostawał w ruinie. W roku 1928 Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich rozpoczęło prace rekonstrukcyjne, jednak przerwał je wybuch II wojny światowej. Odbudowę zamku wiśnickiego (przejętego po wojnie przez Skarb Państwa) rozpoczęto w roku 1949.
W latach swej świetności na zamku wiśnickim wielokrotnie bywali polscy władcy m.in. Zygmunt I Stary z żoną Boną (w roku 1525), Zygmunt II August z żoną Barbarą Radziwiłłówną (27-29 sierpnia 1550), Władysław IV Waza z żoną Ludwiką Marią (w roku 1646), czy Jan II Kazimierz Waza (latem w roku 1655, w czasie ewakuacji po drodze na Śląsk).

Odrzykoń, woj. podkarpackie, pow. krośnieński, gm. Wojaszówka - rezydencja magnacka
Pierwsze informacje o warowni w Odrzykoniu pochodzą z roku 1348, z okresu panowania króla Kazimierza III Wielkiego. Obiekt miał wówczas stanowić własność królewską. Z uwagi na fakt, iż miejsce to było bardzo dogodne do obrony i obserwacji okolicy - znajduje się na skalistym wzgórzu Kamieniec o wysokości 452 metrów n.p.m. - zapewne już wcześniej wykorzystywane było jako lokalizacja wczesnośredniowiecznego grodu z systemem obwałowań drewniano-ziemnych. Pierwotny gotycki zamek uległ przebudowie już w początkach wieku XV. W roku 1396 za zasługi w obronie Wilna obiekt wraz z przyległymi ziemiami otrzymał rycerz Klemens z Moskorzewa herbu Pilawa. Wzniesiono wówczas zamek górny i zamek średni, a na piętrze zamku wysokiego zbudowano kaplicę, konsekrowaną w roku 1402. W późniejszym okresie dobudowano przedzamcze zachodnie z czworoboczną basztą. Niebawem (1452) potomkowie Klemensa zmienili nazwisko na Kamienieccy i zamek w Odrzykoniu stał się ich główną siedzibą rodową. Najwybitniejszym przedstawicielem dynastii był pierwszy w historii hetman wielki koronny Mikołaj Kamieniecki, urodzony w roku 1460 na zamku odrzykońskim. W roku 1512 rozbudował on zamek o przedzamcze wschodnie, która to inwestycja okazała się zasadniczo ostatnią rozbudową skutkującą wzrostem powierzchni obiektu. W roku 1528 ówczesny współwłaściciel zamku, hetman polny koronny Marcin Kamieniecki podejmował w Odrzykoniu wygnanego z Węgier króla Jana Zápolyę. Król węgierski urzędował przez pewien czas na zamku i wysyłał z stamtąd listy zapraszające polskich magnatów na sejmik do Tarnowa, na którym liczył otrzymać poparcie w walce o tron ze stronnikami Habsburgów. W I połowie XVI wieku zamek przeszedł częściową przebudowę w stylu renesansowym. W tym też czasie obiekt podzielony został pomiędzy dwóch różnych właścicieli, co w późniejszych latach doprowadziło do znacznego konfliktu sąsiedzkiego. Bogate i interesujące akta procesowe pomiędzy współwłaścicielami z rodu Firlejów i Skotnickich stały się natchnieniem dla późniejszego właściciela zamku, hrabiego Aleksandra Fredry, który na ich podstawie stworzył swoją najsłynniejszą komedię - Zemsta. Konflikty współwłaścicieli pojawiały się również w późniejszym okresie, a wręcz trwają do tej pory, gdyż zamek formalnie znajduje się na terenie dwóch miejscowości - Korczyny i Odrzykonia. Obiekt znacznie ucierpiał w roku 1657, kiedy to został zdobyty przez wojska sprzymierzonego ze Szwedami księcia Siedmiogrodu, Jerzego Rakoczego. Podjęte w późniejszych latach próby częściowej restauracji wnętrz zamkowych zniweczył najazd szwedzki w roku 1702. Po tym czasie warownia stopniowo stawała się ruiną, którą pozostaje po dziś dzień.

Pilica, woj. śląskie, pow. zawierciański - zamek rycerski, następnie rezydencja magnacka
Pierwszy zamek wzniósł w wieku XIV nieokreślony przedstawiciel rodu Toporczyków, właściciel nieodległego zamku w Smoleniu. W 1569 roku tutejsze posiadłości nabyli Padniewscy herbu Nowina. Wkrótce też, w początkach XVII wieku kasztelan oświęcimski Wojciech Padniewski przebudował zamek (lub wzniósł do od nowa) w stylu włoskiego, późnego renesansu. Po kilku zmianach właścicieli w tym okresie, ostatecznie od roku 1638 obiekt przypadł Stanisławowi III Warszyckiemu, kasztelanowi krakowskiemu (właścicielowi Dankowa), który znacząco go przebudował, wznosząc nowoczesne fortyfikacje obejmujące 6 murowanych bastionów z kazamatami połączonych murami kurtynowymi otoczonymi fosą o szerokości 20 metrów. Podczas Potopu szwedzkiego w roku 1655 zamek został zdobyty przez najeźdźców, lecz wkrótce Stanisławowi Warszyckiemu udało się go odbić. W 1705, podczas wojny północnej, obiekt znów zajęły wojska szwedzkie. W 1731 roku ostatnia z rodu Warszyckich, Emerencjanna Pociejowa sprzedała zamek Marii Józefie z Wesslów Sobieskiej (wdowie po królewiczu Konstantym Władysławie Sobieskim), która następnie przebudowała pałac w stylu barokowym. Kolejni właściciele dokonywali dalszych inwestycji budowlanych: m.in. w końcu XIX pałac został częściowo przebudowy w stylu neorenesansowym. Obecny wygląd i bardzo zły stan techniczny założenia to efekt szeregu zaniedbań i niemal całkowitego braku inwestycji po roku 1945, kiedy to obiekt został wywłaszczony na rzecz skarbu państwa.

Podzamcze, woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Ogrodzieniec - zamek królewski, następnie rycerski
Zamek został zbudowany na początku XIV wieku, prawdopodobnie z inicjatywy króla Kazimierza III Wielkiego (starsze opracowania łączą budowę zamku z rodem Włodków Ogrodzienieckich h. Sulima). Pierwotny zamek gotycki składał się z trzykondygnacyjnej wieży mieszkalnej na skale wschodniej i skrzydła południowego z basztą. Zamek ten posiadał tylko jedną (prawdopodobnie murowaną) ścianę północno-zachodnią, gdyż z pozostałych stron osłonięty był wysokimi skałami. Największą przebudowę zamku przeprowadził w I połowie XVI wieku ród Bonerów: rozebrano wówczas większość umocnień gotyckich i przekształcono zamek w renesansową rezydencję, wzorowaną na zamku wawelskim. Być może właśnie charakter inwestycji budowlanych i stopniowa utrata przez obiekt walorów militarnych doprowadziły do tego, iż w roku 1587 zamek został zdobyty przez wojska pretendenta do tronu polskiego (wybranego na króla przez magnaterię), Maksymiliana III Habsburga, arcyksięcia austriackiego. W latach 1649-55 kasztelan lubelski Andrzej Firlej przebudował część wnętrz zamkowych w stylu barokowym. Już jednak w roku 1657 zamek został ograbiony, zniszczony (częściowo spalony) przez wycofujące się wojska szwedzkie. Ponownie Szwedzi splądrowali Ogrodzieniec w roku 1702. Od tamtego czasu zamek popadał w ruinę. Ostatecznie został opuszczony ok. roku 1810.

Rabsztyn, woj. małopolskie, pow. olkuski, gm. Olkusz - prawdopodobnie zamek królewski, następnie rycerski
Zamek murowany został zbudowany w XIV wieku, w miejscu w którym już od XIII wieku istniały umocnienia drewniane. Obiekt powstał w czasach Kazimierza III Wielkiego, jednak brak pewności, iż to ten właśnie władca był jego fundatorem. Pierwotny zamek obejmował tylko najwyższą część wzgórza na skale i składał się z wieży i budynku mieszkalnego. W późniejszych latach kolejni właściciele zamku finansowali szereg modernizacji i przebudów. W ten sposób zamek rabsztyński pod koniec XVI wieku stał się renesansową rezydencją z niewielkimi tylko pozostałościami gotyckimi na zamku górnym. Zbudowano też wówczas zamek dolny o charakterze nieobronnym. W roku 1573 gościł tu król Henryk Walezy zaproszony przez ówczesnego właściciela Rabsztyna, Seweryna Bonera. Upadek znaczenia Rabsztyna przypada na czasy Potopu szwedzkiego, kiedy to w roku 1657 wycofujące się oddziały Szwedów podpaliły zamek. Od tamtego czasu zamek stopniowo popadał w ruinę. Ostatecznie został opuszczony jednak dopiero na początku XIX wieku. W roku 1901 grupa poszukiwaczy skarbów wysadziła w powietrze basztę zamku górnego. Rekonstrukcja i rewitalizacja obiektu nastąpiła w wieku XXI. W roku 2021 zamek został udostępniony do zwiedzania.

Rudno, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Krzeszowice - zamek rycerski
Zamek wzniesiony został w połowie XIV wieku przez wojewodę krakowskiego Andrzeja Tęczyńskiego h. Topór, w miejscu, w którym prawdopodobnie już ok. 1319 roku zlokalizowane było pierwsze drewniane założenie (fundacja kasztelana krakowskiego Nawoja z Morawicy, ojca Andrzeja Tęczyńskiego). Obiekt powstał na szczycie najwyższego wzniesienia tzw. Garbu Tenczyńskiego, nazwanego następnie Górą Zamkową (410 m n.p.m.). Nowy gotycki zamek miał cztery baszty - trzy okrągłe i jedną kwadratową wieżę bramną - i był w całości otoczony murem. Skrzydła mieszkalne rozmieszczono wzdłuż ściany północnej i wschodniej. Wkrótce (w wieku XV) założenie podzielono na dwa człony: zamek górny i dolny, wymurowano wieżę bramną i poszerzono skrzydło północno-wschodnie. Po bitwie pod Grunwaldem kilku rycerzy krzyżackich przebywało w zamku w charakterze więźniów. W roku 1570 zamek został przebudowany w renesansową rezydencję magnacką przez Jana Tęczyńskiego, podkomorzego wielkiego koronnego. Trzy skrzydła mieszkalne zamku górnego zostały zgrupowane wokół arkadowego dziedzińca z krużgankami. W 1610 roku wybudowano umocnienia bastionowe i przystosowano zamek do użycia broni palnej. Inwestycje w nowoczesne systemy obronne założenia zostały poniesione na marne, gdyż w czasie Potopu szwedzkiego w roku 1655 obiekt został poddany najeźdźcom bez walki. Zniszczony (spalony) w roku 1656 przez wycofujące się wojska szwedzkie, został pod koniec XVII wieku częściowo odbudowany, lecz nie powrócił nigdy do dawnej świetności. Los zamku rozstrzygnął się w roku 1768: pożar, który wybuchł wskutek uderzenia pioruna strawił zadaszenie wież i budynków. Od tamtego czasu zamek został opuszczony i popadł w ruinę. W roku 1787 ruiny odwiedził król Stanisław II August. Pierwsze prace zabezpieczające ruiny podjęto w latach 1912 i 1913. W 1949 podjęto prace konserwatorskie, ale ich nie dokończono. Od 2010 roku trwają prace remontowe, dzięki którym zabytek jest zabezpieczany przed dalszą degradacją i stopniowo odzyskuje dobry stan techniczny. Zamek w Rudnie jest drugim (po Wawelu) największym obszarowo zamkiem Małopolski.

Smoleń, woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Pilica - zamek rycerski
Zamek został wzniesiony w połowie XIV wieku, prawdopodobnie z inicjatywy Ottona z Pilczy h. Topór, wojewody sandomierskiego (ojca Elżbiety, trzeciej żony króla Władysława II Jagiełły). Średniowieczny zamek składał się z cylindrycznej wieży i budynku mieszkalnego. Całość była otoczona murem obronnym biegnącym po krawędziach skały. W późniejszych latach zbudowano podzamcze po stronie wschodniej, stanowiące zaplecze gospodarcze. Zamek w Smoleniu nie podlegał w późniejszych latach większym przebudowom. W związku z rozwojem artylerii, Smoleń nie stanowił już w połowie XVII wieku istotnego punktu obrony: został zniszczony i ograbiony podczas Potopu szwedzkiego (1655) i po tamtym czasie popadł w ruinę. Po odejściu wojsk szwedzkich, ówczesny kasztelan, Piotr Warszycki planuje odbudowę założenia z przeznaczeniem na klasztor franciszkanów, jednak do realizacji tego zamiaru nie dochodzi. Od roku 2012 prowadzone są prace polegające na zabezpieczeniu obiektu w formie tzw. "trwałej ruiny".

Sucha Beskidzka, woj. małopolskie, miasto powiatowe - rezydencja magnacka
Pierwszy kamienny dwór obronny u stóp Góry Jasień wzniósł (w latach 1554-58) Gaspare Castiglione, złotnik krakowski, z pochodzenia Florentczyk. W roku 1564 uzyskał on od króla Zygmunta II Augusta nobilitację, herb ("Saszor") i przyjął polskie imię i nazwisko Kasper Suski. Kolejny z właścicieli - Piotr Komorowski, w latach 1608-30, dokonał przebudowy założenia w rezydencję magnacką w stylu późnorenesansowo-manierystycznym, wzorowaną na zamku królewskim w Krakowie. Zapewne wówczas zamek zyskał nazwę Małego Wawelu, którą nosi po dziś. Założenie zostało otoczone murem parawanowym, zamykającym dziedziniec od strony wschodniej. Kolejne zmiany w bryle i we wnętrzach obiektu wprowadzili na przełomie XVII i XVIII wieku Wielopolscy, m.in. księżna Anna z Lubomirskich Wielopolska w 1708 roku. Z jej inicjatywy nad skrzydłem południowo-wschodnim zostały dobudowane dwie wieże o namiotowych dachach, a wnętrza przebudowano na styl barokowy. Wielopolscy rozbudowali również zaplecze gospodarcze od strony zachodniej oraz ogród zamkowy, którego relikty są czytelne do dzisiaj w postaci symetrycznie rozplanowanych ścieżek. W latach 90. XIX wieku, za przyczyną Branickich nastąpiły kolejne zmiany w architekturze i wnętrzach obiektu. Został m.in. wyburzony renesansowy mur parawanowy otaczający zamek od strony wschodniej i w ten sposób odsłonięto galerię arkadową wraz z krużgankami pierwszego piętra. W 1905 roku zamek uległ pożarowi. Jego odbudowę zakończono w roku 1910 roku. Wnętrza zamkowe ponownie ucierpiały podczas II wojny światowej, m.in. rozproszeniu i częściowemu zniszczeniu uległa bogata biblioteka. Od 2016 roku właścicielem zespołu zamkowo-parkowego jest miasto Sucha Beskidzka, które pokryło koszty zakupu zabytku od spadkobierców przedwojennych właścicieli, a następnie (w latach 2017-18) przeprowadziło szeroko zakrojone prace remontowe i rewitalizacyjne.

Szigliget, komitat Veszprém, powiat Tapolca - zamek rycerski
W roku 1260 król węgierski, Bela IV (ojciec m.in. księżnych polskich Św. Kingi i bł. Jolenty Heleny) nadał opactwu benedyktynów w Pannonhalma wyspę nad jeziorem Balaton i nakazał wzniesienie twierdzy, której rolą byłoby strzeżenie regionu przede wszystkim przed nowym zagrożeniem - Mongołami. W późniejszych wiekach zamek był przedmiotem własności prywatnej kilku znacznych rodów węgierskich. Podlegał też szeregowi przebudów i udoskonaleń, do tego stopnia skutecznych, iż w roku 1664 załoga warowni odparła trzy szturmy wojsk tureckich. Nieszczęśliwy okazał się rok 1697 - wówczas to pożar powstały w wyniku uderzenia pioruna całkowicie niemal strawił zamek w Szigliget. Obiekt był w tak dużym stopniu zniszczony i bezużyteczny jako warownia, iż cesarz Leopold I Habsburg nakazał jego rozbiórkę w roku 1702. Dzieła destrukcji dokonali okoliczni mieszkańcy, którzy przez lata wykorzystywali zamkowy kamień jako budulec na własne potrzeby.
Obecnie obiekt - po niezbędnych pracach remontowych i zabezpieczających - udostępniony jest dla ruchu turystycznego w formie tzw. trwałej ruiny. Zamek nie jest już od dawna na wyspie na jeziorze, a sam Balaton "oddalił się" przez wieki od warowni na ok. 1,5-2 km.

Tarnowskie Góry, woj. śląskie, miasto powiatowe - rezydencja magnacka
Renesansowa rezydencja została wzniesiona w latach 1520-70, prawdopodobnie z inicjatywy Piotra Wrochema, lokalnego szlachcica, poddanego księcia opolskiego Jana II Dobrego. Pierwotnie rezydencja była trójskrzydłowa i posiadała otwarty dziedziniec w kierunku północnym. W narożniku południowo-wschodnim ulokowano wieżę. Dopiero podczas jednej z XIX-wiecznych przebudów do obiektu dobudowano północne skrzydło, zamykając w ten sposób dziedziniec. Zamek był zamieszkiwany i użytkowany do końca II wojny światowej. Po roku 1945 znajdował się w rękach instytucji państwowych i został doprowadzony do bardzo złego stanu technicznego. Swój obecny wygląd zamek zawdzięcza odbudowie rozpoczętej z inicjatywy prywatnego właściciela. 2011: Należy jednak zauważyć, iż wykorzystanie niektórych detali budzi pewne kontrowersje: część z nich pochodzi z zamku 'Niesytno' w Płoninie, z którego to obiektu zostały "pozyskane" (a uprzednio w dość brutalny sposób wydarte).

Tarnów, woj. małopolskie, miasto powiatowe - zamek rycerski
Budowę zamku na zboczu Góry Św. Marcina rozpoczął w roku 1328 Spycimir h. Leliwa, kasztelan sądecki i wiślicki (późniejszy kasztelan krakowski). Warownia osłaniała od strony południowej pobliski gród w Tarnowie. Pierwszy zamek położony był na dwóch sąsiadujących wzgórzach. Na niższym zlokalizowano tzw. przygródek - drewniane zaplecze gospodarczo-administracyjne, otoczone jednak kamiennym murem. Na wyższym wzniesieniu powstał kamienno-ceglany zamek wysoki z cylindryczną wieżą i budynkami rezydencjonalnymi oraz gospodarczymi przylegającymi do muru obwodowego. W roku 1331 została poświęcona zamkowa kaplica. Obydwie części zamku łączył drewniany most. Jak informują źródła, na tym właśnie zamku dwukrotnie (1361, 1364) gościł król Kazimierz III Wielki, a później również dwukrotnie Władysław II Jagiełło (1392, 1424). Kres pierwszego zamku tarnowskiego przyszedł w roku 1441, kiedy to przeciwnicy władzy Władysława III na Węgrzech najechali tutejszą warownię i doszczętnie ją zrujnowali. Odbudowy założenia (w latach 20. XVI wieku) podjął się Jan Amor Tarnowski, późniejszy hetman wielki koronny. Przygródek zyskał wówczas w pełni murowaną zabudowę, a zamek wysoki przebudowano w stylu renesansowym, znacząco poprawiając jego możliwości obronne (m.in. od strony południowo-wschodniej wzniesiono potężną basteję czworoboczną, zwaną arsenałem). Zamek wzbogacił się wówczas również o pokaźną bibliotekę. W tym renesansowym obiekcie roku 1528 przez okres pół roku rezydował wygnany król węgierski, Jan Zápolya (brat królowej polskiej, Barbary). W roku 1537 zamek odwiedzili król Zygmunt I Stary i królowa Bona. Powolny upadek znaczenia obiektu nastąpił już wkrótce (1567), wraz ze śmiercią Jana Krzysztofa Tarnowskiego, ostatniego przedstawiciela tarnowskiej linii rodu. Kolejni właściciele - Ostrogscy - nie podejmowali większych inwestycji budowlanych, a ich następcy prawni doprowadzili ostatecznie do degradacji obiektu. Przed 1675 rokiem podjęto ostatnią próbę rewitalizacji warowni: nakryto zamek nowym dachem i dokonano przy nim innych pomniejszych prac remontowych. Na wiele się to jednak nie zdało - na początku XVIII wieku zamek został ostatecznie opuszczony. Dzieło zniszczenia dokonało się w połowie XVIII wieku: w roku 1747 roku ówczesny właściciel Janusz Aleksander Sanguszko zezwolił tarnowskim bernardynkom na pozyskiwanie z ruin zamku materiału na budowę nowego kościoła. Do czasów współczesnych zachowały się relikty założenia.

Udórz, woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Żarnowiec - zamek rycerski
Zamek na wzniesieniu nad doliną rzeki Udorki powstał prawdopodobnie na przełomie wieku XIV i XV. Obronne walory tego miejsca zauważono już we wczesnej epoce żelaza, gdy na wzgórzu swoją osadę miała ludność kultury łużyckiej. Prawdopodobnym fundatorem średniowiecznego zamku był rycerz Iwo z Obiechowa herbu Wieniawa. Na podstawie badań archeologicznych w lat 80. i 90. XX wieku ustalono, iż obiekt miał kształt pięcioboku z wjazdem od strony wschodniej. Nie odnaleziono żadnych śladów średniowiecznego osadnictwa ani pozostałości wewnętrznej zabudowy, co dowodzi, iż murowany obiekt nie został nigdy ukończony i nie był zamieszkiwany. Warownia nie pojawia się również w żadnych zapiskach źródłowych, dopiero dokumenty parafii w Pilicy z końca wieku XVIII wspominają o śladach ruin zameczku.
Do czasów obecnych zachowały się niewielkie i niekompletne pozostałości kamiennych ścian po stronie wschodniej (i narożnik południowo-wschodni) oraz zachodniej. W najbliższym otoczeniu wzgórza zamkowego, szczególnie od strony wschodniej, czytelne w terenie są obwałowania dawnej osady ludności kultury łużyckiej.

Ujazd, woj. świętokrzyskie, pow. opatowski, gm. Iwaniska - rezydencja magnacka
Zamek wzniesiono w latach 1626-1644 z polecenia Krzysztofa Ossolińskiego h. Topór w stylu "palazzo in fortezza". Budowla została prawdopodobnie zaprojektowana przez architekta Wawrzyńca Senesa i podstawowe założenia miały znaczenie symboliczne: zamek posiadał 4 wieże (ilość pór roku), 12 sal (ilość miesięcy w roku), 52 pokoje (ilość tygodni w roku) i 365 okien (ilość dni w roku). Całość założenia otoczona była fosą, częściowo wykutą w skale. Nazwa 'Krzyżtopór' pochodzi od krzyża oraz topora umieszczonych na wieży zegarowej, przy głównym wejściu do zamku. Do rezydencji od strony północno-zachodniej (już poza obwarowaniami) przylegał wielki ogród. Zamek został doszczętnie splądrowany i znacznie uszkodzony w czasie Potopu szwedzkiego. Kolejni właściciele Ujazdu próbowali dokonać częściowej odbudowy rezydencji, jednak przekraczało to ich możliwości finansowe. Zamieszkana była wówczas tylko część najmniej uszkodzona. W roku 1770 w prawym skrzydle zamku siedzibę mieli konfederaci barscy: w trakcie ich walk z wojskami rosyjskimi zamek uległ tak poważnym zniszczeniom, że przestał być zamieszkiwany. Od tamtego czasu pozostaje w ruinie pomimo, iż planowano w latach 70. XX wieku jego całkowitą odbudowę.

Wenecja, woj. kujawsko-pomorskie, pow. żniński, gm. Żnin - zamek rycerski, następnie arcybiskupów gnieźnieńskich
Zamek w Wenecji został ufundowany w połowie XIV wieku przez Mikołaja Nałęcza z Chomiąży, zwanego "Diabłem Weneckim". Warownię wzniesiono z cegły i kamienia, na planie kwadratu o boku ok. 33 metrów. Całość otoczono murem obwodowym wspartym skarpami. W narożniku północno-wschodnim znajdowała się czworoboczna wieża. Wjazd do zamku prowadził od strony południowej przez przedbramie wysunięte poza mury. Obiekt otoczony był ponadto fosą. Po śmierci "Diabła Weneckiego" w 1400 roku warownia przeszła w ręce rodu Pomianów z Warzymowa, by następnie w roku 1420 stać się własnością arcybiskupów gnieźnieńskich (prymas Mikołaj Trąba kupił zamek od Mikołaja z Warzymowa). Przed rokiem 1436 arcybiskup otoczył zamek drugim obwodem murów, wysuniętym przed pierwotny o około 5 metrów, a na narożnikach tego nowego muru zbudowano basteje przystosowane do prowadzenia ognia artyleryjskiego. W takim stanie zamek funkcjonował do roku 1479, kiedy to arcybiskup Jakub z Sienna wydał polecenie jego rozbiórki. Pozyskany przy tym budulec posłużył przy wznoszeniu nowej rezydencji arcybiskupów w Żninie. Pozostałości warowni weneckiej zostały zabezpieczone w postaci trwałej ruiny dopiero w latach 60. XX wieku.

Wytrzyszczka, woj. małopolskie, pow. brzeski, gm. Czchów - zamek rycerski
Zamek został wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku przez ród Gierałtów-Ośmiorogów. Pierwotnie było to założenie całkowicie drewniane. Po raz pierwszy w źródłach pisanych zamek pojawił się w roku 1382: posiadał już wówczas mury obronne, jednakże pozostała zabudowa nadal była drewniana. W tym też czasie (pod koniec XIV wieku) przy południowej ścianie wzniesiono murowany budynek mieszkalny. Do roku 1535 Tropsztyn pozostawał w rękach rodu Chebdów h. Starykoń, którzy stopniowo go rozbudowywali (chociaż w roku 1521 król Zygmunt I Stary na krótki okres skonfiskował zamek Andrzejowi Chebda, za niestawienie się na wyprawę wojenną przeciwko Krzyżakom). W wieku XV w północno-zachodnim narożniku wzgórza zamkowego zbudowana została pięciokondygnacyjna, czworoboczna wieża. W związku ze swym położeniem w pasie granicznym pomiędzy Koroną Polską i Węgrami, zamek Tropsztyn był narażony na częste dywersyjne najazdy przygraniczne, co skutkowało zniszczeniami budowli. Na początku XVII wieku zamek był już całkowicie zrujnowany. Prace rekonstrukcyjne, które zostały rozpoczęte w roku 1995 z inicjatywy prywatnego właściciela, doprowadziły do częściowej odbudowy założenia, z dość jednak kontrowersyjnym elementem, którym jest... lądowisko dla śmigłowca.

Žehra, Košický kraj, okres Spišská Nová Ves - zamek królewski, następnie rezydencja magnacka
Murowany (romański) obiekt na trawertynowym wzgórzu dominującym nad okolicą wzniesiono w połowie wieku XII, chociaż pierwsza źródłowa wzmianka o nim pochodzi dopiero z roku 1209. Pierwotne założenie miało postać kilkukondygnacyjnego donżonu o średnicy ok. 23 metrów i grubości murów ok. 4 metrów. W I połowie wieku XIII warownia została rozbudowana i wkrótce stała się siedzibą Kolomana, syna króla Węgier oraz jego żony Salomei, córki księcia Leszka I Białego. W związku z erozją skały i błędami w konstrukcji pierwotny donżon uległ zawaleniu, dlatego też w północnym i najbezpieczniejszym punkcie wzgórza wzniesiono nową cylindryczną wieżę i trójkondygnacyjny pałac na planie zbliżonym do prostokąta, z nieregularną elewacją północną dostosowaną do kształtu skarp wzgórza. Całość otoczono murami obronnymi z blankami, a wjazd na teren zamku ulokowano w południowym narożniku w czworobocznej wieży bramnej. W kolejnych latach i wiekach założenie było wielokrotnie przebudowywane i rozbudowywane, aby ostatecznie osiągnąć imponującą powierzchnię ok. 4 ha, głównie dzięki rozległemu przedzamczu (zamkowi dolnemu), którego mur obwodowy miał długość 500 metrów. Ok. 1443 roku wzniesiono na terenie zamku dolnego cylindryczną wieżę, zwaną Wieżą Jiskry, która posiadała własny wał ziemny i palisadę, stając się dodatkowym elementem obronnym. Zamek stanowi obecnie tzw. trwałą ruinę, a w 1993 roku wpisany został na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO.