plemiona zachodniosłowiańskie - pozostałości materialne
Gołęszyce | Lupiglaa | Łużyczanie | Opolanie | Pomorzanie | Ranowie (Rugianie) | Ślężanie | Wiślanie | Wolinianie | niezidentyfikowani
Kocobędz | Lubomia | Międzyświeć | Racibórz-Obora | Komorno | Radusz | Chrzelice | Lędziny | Sopot | Góra | Cerkwica | Wołogoszcz | Arkona | Będkowice (DS) | Będkowice (MA) | Będzin | Brzezowa | Chełm | Chodlik | Damice | Siedlec | Stradów | Trzcinica | Udórz | Zagórowa | Złoty Potok | Żmijowiska | Wolin | Lubin | Warnowo | 'Światowid ze Zbrucza' | Lipnica Murowana
GOŁĘSZYCE
Kocobędz (Chotěbuz-Podobora/🇨🇿)
Podobora, kraj morawsko-śląski, pow. Karviná, gm. Chotěbuz - grodzisko wczesnośredniowieczne
Grodzisko o umownej nazwie Stary Cieszyn, bądź Cieszynisko, zlokalizowane pierwotnie nad rzeką Olzą (obecnie ma ona inny przebieg i jest oddalona od obiektu) stanowiło jeden z grodów słowiańskiego plemienia Gołęszyców. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 5 grodów. Gród w Kocobędzu powstał w VII wieku (zapewne w jego II połowie), jednak na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych ustalono, iż miejsce to było wykorzystywane już w późnej epoce brązu i w okresie kultury halsztackiej (epoka żelaza). Było to założenie trójczłonowe. Gród główny zlokalizowany po stronie północnej, w najwyższym punkcie niewielkiego wzgórza na lewym brzegu rzeki Olzy. Po stronie południowej znajdowały się dwa podgrodzia. Warownia Gołęszyców została spalona i zniszczona w trakcie jednej z wypraw księcia wielkomorawskiego Świętopełka, prowadzonych w latach 874-885. W późniejszych latach osada nadal funkcjonowała w ramach Państwa wielkomorawskiego, następnie księstwa czeskiego i księstwa/królestwa Piastów. Na początku XI wieku ludność opuściła to miejsce, przenosząc się do Cieszyna. Obecnie na terenie dawnego grodziska funkcjonuje skansen archeologiczny z częściowo zrekonstruowaną zabudową i umocnieniami, odnoszącymi się do czasów wczesnego średniowiecza i Gołęszyców.
Grodzisko o umownej nazwie Stary Cieszyn, bądź Cieszynisko, zlokalizowane pierwotnie nad rzeką Olzą (obecnie ma ona inny przebieg i jest oddalona od obiektu) stanowiło jeden z grodów słowiańskiego plemienia Gołęszyców. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 5 grodów. Gród w Kocobędzu powstał w VII wieku (zapewne w jego II połowie), jednak na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych ustalono, iż miejsce to było wykorzystywane już w późnej epoce brązu i w okresie kultury halsztackiej (epoka żelaza). Było to założenie trójczłonowe. Gród główny zlokalizowany po stronie północnej, w najwyższym punkcie niewielkiego wzgórza na lewym brzegu rzeki Olzy. Po stronie południowej znajdowały się dwa podgrodzia. Warownia Gołęszyców została spalona i zniszczona w trakcie jednej z wypraw księcia wielkomorawskiego Świętopełka, prowadzonych w latach 874-885. W późniejszych latach osada nadal funkcjonowała w ramach Państwa wielkomorawskiego, następnie księstwa czeskiego i księstwa/królestwa Piastów. Na początku XI wieku ludność opuściła to miejsce, przenosząc się do Cieszyna. Obecnie na terenie dawnego grodziska funkcjonuje skansen archeologiczny z częściowo zrekonstruowaną zabudową i umocnieniami, odnoszącymi się do czasów wczesnego średniowiecza i Gołęszyców.
Lubomia
Lubomia, woj. śląskie, pow. wodzisławski - grodzisko wczesnośredniowieczne
Grodzisko zlokalizowane obecnie na skraju lasu Grabówka, między wsiami Lubomia i Syrynia stanowiło prawdopodobnie centrum władzy plemiennej słowiańskiego plemienia Gołęszyców. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 5 grodów. Gród w Lubomii powstał w II połowie VII wieku, początkowo jako osada otwarta, jednak już w wieku VIII umocniona systemem obwałowań. Założenie było stosunkowo rozległe: majdan miał średnicę ponad 100 metrów i otoczony został dwoma pierścieniami wałów ziemnych, wzmocnionych dodatkowo elementami drewnianymi. Grodu chroniły również dwie suche fosy - jedna na zewnątrz założenia, druga pomiędzy dwoma pierścieniami wałów. Po stronie wschodniej grodziska zlokalizowano podgrodzie otoczone wałem ziemnym i fosą. Wjazd do grodu możliwy był przez dwie bramy (po stronie wschodniej i zachodniej). Gród został spalony i zniszczony w trakcie jednej z wypraw księcia wielkomorawskiego Świętopełka, prowadzonych w latach 874-885. Zaniechano odbudowy założenia. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 30. i 60. XX wieku pozwoliły ustalić, iż na terenie grodu znajdowały się duże obiekty drewniane, prawdopodobnie o charakterze kultowym (świątynie). Do dnia dzisiejszego zachowały się bardzo czytelne pozostałości fortyfikacji ziemnych.
Grodzisko zlokalizowane obecnie na skraju lasu Grabówka, między wsiami Lubomia i Syrynia stanowiło prawdopodobnie centrum władzy plemiennej słowiańskiego plemienia Gołęszyców. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 5 grodów. Gród w Lubomii powstał w II połowie VII wieku, początkowo jako osada otwarta, jednak już w wieku VIII umocniona systemem obwałowań. Założenie było stosunkowo rozległe: majdan miał średnicę ponad 100 metrów i otoczony został dwoma pierścieniami wałów ziemnych, wzmocnionych dodatkowo elementami drewnianymi. Grodu chroniły również dwie suche fosy - jedna na zewnątrz założenia, druga pomiędzy dwoma pierścieniami wałów. Po stronie wschodniej grodziska zlokalizowano podgrodzie otoczone wałem ziemnym i fosą. Wjazd do grodu możliwy był przez dwie bramy (po stronie wschodniej i zachodniej). Gród został spalony i zniszczony w trakcie jednej z wypraw księcia wielkomorawskiego Świętopełka, prowadzonych w latach 874-885. Zaniechano odbudowy założenia. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 30. i 60. XX wieku pozwoliły ustalić, iż na terenie grodu znajdowały się duże obiekty drewniane, prawdopodobnie o charakterze kultowym (świątynie). Do dnia dzisiejszego zachowały się bardzo czytelne pozostałości fortyfikacji ziemnych.
Międzyświeć
Międzyświeć, woj. śląskie, pow. cieszyński, gm. Skoczów - grodzisko wczesnośredniowieczne
Grodzisko na trójkątnym cyplu górującym nad doliną rzeki Bładnicy stanowiło najdalej wysunięty na wschód ośrodek słowiańskiego plemienia Gołęszyców. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 5 grodów. Gród w Międzyświeciu powstał w VII wieku, początkowo jako osada otwarta (albo słabo umocniona), jednak już od połowy wieku VIII rozbudowano system obronny (ziemne wały, drewniana palisada i fosa). Po stronie zachodniej grodziska zlokalizowano niewielkie podgrodzie. Gród został spalony i zniszczony najprawdopodobniej przez księcia wielkomorawskiego Świętopełka w trakcie jednej z jego wypraw, prowadzonych w latach 874-885. Zaniechano odbudowy założenia. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 60. XX wieku pozwoliły ustalić, iż na terenie grodu znajdowały się obiekty mieszkalne, ale również infrastruktura rzemieślnicza (m.in. piec do wypalania ceramiki i palenisko kuźnicze). Do dnia dzisiejszego zachowały się bardzo czytelne pozostałości fortyfikacji ziemnych.
Grodzisko na trójkątnym cyplu górującym nad doliną rzeki Bładnicy stanowiło najdalej wysunięty na wschód ośrodek słowiańskiego plemienia Gołęszyców. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 5 grodów. Gród w Międzyświeciu powstał w VII wieku, początkowo jako osada otwarta (albo słabo umocniona), jednak już od połowy wieku VIII rozbudowano system obronny (ziemne wały, drewniana palisada i fosa). Po stronie zachodniej grodziska zlokalizowano niewielkie podgrodzie. Gród został spalony i zniszczony najprawdopodobniej przez księcia wielkomorawskiego Świętopełka w trakcie jednej z jego wypraw, prowadzonych w latach 874-885. Zaniechano odbudowy założenia. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 60. XX wieku pozwoliły ustalić, iż na terenie grodu znajdowały się obiekty mieszkalne, ale również infrastruktura rzemieślnicza (m.in. piec do wypalania ceramiki i palenisko kuźnicze). Do dnia dzisiejszego zachowały się bardzo czytelne pozostałości fortyfikacji ziemnych.
2019 ▲ widok ogólny grodziska | 2014 ▲ północno-wschodni fragment obwałowań | 2014 ▲ wał południowo-zachodni | 2014 ▲ wał zachodni |
Racibórz
Racibórz, woj. śląskie, miasto powiatowe - wczesnośredniowieczne cmentarzysko kurhanowe w Lesie Obora
W miejskim Lesie Obora odnaleziono słowiańskie cmentarzysko składające się z trzech grup kurhanów (łącznie 25 obiektów). Nie ma zgody wśród badaczy w kwestii przynależności plemiennej cmentarzyska: część z nich łączy to miejsce z Gołęszycami, a inni - z plemieniem Lupiglaa. Okres funkcjonowania miejsca pochówku określono na czas od VI do IX wieku. Na podstawie badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 60. XX wieku ustalono funkcjonowania miejsca pochówku na czas od VI do IX wieku. Stosowano wyłącznie ciałopalny obrządek pogrzebowy. Spalone szczątki zmarłych umieszczano w popielnicy-urnie na kurhanie lub pod nim. Odnaleziono również pochówki bezpopielnicowe płaskie (nie związane z kurhanami). Co ciekawe, pośród szczątków ludzkich odnaleziono również przepalone kości zwierzęce, co wskazuje, iż ofiary ze zwierząt były elementem pogrzebu.
W miejskim Lesie Obora odnaleziono słowiańskie cmentarzysko składające się z trzech grup kurhanów (łącznie 25 obiektów). Nie ma zgody wśród badaczy w kwestii przynależności plemiennej cmentarzyska: część z nich łączy to miejsce z Gołęszycami, a inni - z plemieniem Lupiglaa. Okres funkcjonowania miejsca pochówku określono na czas od VI do IX wieku. Na podstawie badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 60. XX wieku ustalono funkcjonowania miejsca pochówku na czas od VI do IX wieku. Stosowano wyłącznie ciałopalny obrządek pogrzebowy. Spalone szczątki zmarłych umieszczano w popielnicy-urnie na kurhanie lub pod nim. Odnaleziono również pochówki bezpopielnicowe płaskie (nie związane z kurhanami). Co ciekawe, pośród szczątków ludzkich odnaleziono również przepalone kości zwierzęce, co wskazuje, iż ofiary ze zwierząt były elementem pogrzebu.
2023 ▲ grupa kurhanów | 2023 ▲ grupa kurhanów | 2023 ▲ kurhan | 2023 ▲ kurhan |
LUPIGLAA
Komorno
Komorno, woj. opolskie, pow. kędzierzyńsko-kozielski, gm. Reńska Wieś
Przynależność plemienna grodu na terenie dzisiejszej wsi Komorno pozostaje tajemnicą. Mógł być on jedną z siedzib Opolan, jednak większość badaczy opowiada się za plemieniem, które w tzw. Geografie Bawarskim zostało nazwane Lupiglaa i przypisano mu tam 30 grodów. Nazwę Lupiglaa próbuje się tłumaczyć na wiele sposobów, m.in. Głubczyce, Głąbczyce, Głupie Głowy, Łupi(ą) Głowy albo Wilcze Głowy. Warowna słowiańska osada funkcjonowała pomiędzy VIII i X wiekiem. W późniejszym okresie została opuszczona i zapomniana. Dopiero w latach 70. XX wieku obiekt został przebadany archeologicznie: odnaleziono wówczas fragmenty wczesnośredniowiecznej ceramiki i relikty fortyfikacji w postaci fosy i wału. Obecnie grodzisko jest już zupełnie nieczytelne w terenie: wał i fosa zostały całkowicie zniwelowane przez działalność rolniczą. Kształt dawnego grodu można jeszcze rozpoznać na fotografiach lotniczych i to tylko podczas korzystnych warunków oświetleniowych i wegetacyjnych.
Przynależność plemienna grodu na terenie dzisiejszej wsi Komorno pozostaje tajemnicą. Mógł być on jedną z siedzib Opolan, jednak większość badaczy opowiada się za plemieniem, które w tzw. Geografie Bawarskim zostało nazwane Lupiglaa i przypisano mu tam 30 grodów. Nazwę Lupiglaa próbuje się tłumaczyć na wiele sposobów, m.in. Głubczyce, Głąbczyce, Głupie Głowy, Łupi(ą) Głowy albo Wilcze Głowy. Warowna słowiańska osada funkcjonowała pomiędzy VIII i X wiekiem. W późniejszym okresie została opuszczona i zapomniana. Dopiero w latach 70. XX wieku obiekt został przebadany archeologicznie: odnaleziono wówczas fragmenty wczesnośredniowiecznej ceramiki i relikty fortyfikacji w postaci fosy i wału. Obecnie grodzisko jest już zupełnie nieczytelne w terenie: wał i fosa zostały całkowicie zniwelowane przez działalność rolniczą. Kształt dawnego grodu można jeszcze rozpoznać na fotografiach lotniczych i to tylko podczas korzystnych warunków oświetleniowych i wegetacyjnych.
ŁUŻYCZANIE
Radusz (Raddusch/🇩🇪)
Raddusch, kraj zw. Brandenburgia, pow. Oberspreewald-Lausitz, gm. Vetschau/Spreewald - zrekonstruowany gród Łużyczan
Gród Łużyczan w Raduszu stanowił jedną z dwudziestu osad grodowych przypisywanych temu plemieniu przez tzw. Geografa Bawarskiego. Gród został wzniesiony ok. IX-X wieku. W okresie podbojów niemieckich w wieku X i XI uległ zniszczeniu. Pozostałości grodu odkryto dopiero podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych w roku 1984, a następnie w latach 1989-90. Odnaleziono wówczas drewniane posągi niezidentyfikowanych bóstw, datowane na wiek IX.
Obecny wygląd gród zawdzięcza rekonstrukcji rozpoczętej w roku 1999. Wzniesiono wielofunkcyjny obiekt, z zewnątrz przypominający konstrukcję Łużyczan, jednak mieszczący wewnątrz konstrukcji wałów centrum obsługi turystycznej, restaurację, a także muzeum historyczno-archeologiczne.
Gród Łużyczan w Raduszu stanowił jedną z dwudziestu osad grodowych przypisywanych temu plemieniu przez tzw. Geografa Bawarskiego. Gród został wzniesiony ok. IX-X wieku. W okresie podbojów niemieckich w wieku X i XI uległ zniszczeniu. Pozostałości grodu odkryto dopiero podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych w roku 1984, a następnie w latach 1989-90. Odnaleziono wówczas drewniane posągi niezidentyfikowanych bóstw, datowane na wiek IX.
Obecny wygląd gród zawdzięcza rekonstrukcji rozpoczętej w roku 1999. Wzniesiono wielofunkcyjny obiekt, z zewnątrz przypominający konstrukcję Łużyczan, jednak mieszczący wewnątrz konstrukcji wałów centrum obsługi turystycznej, restaurację, a także muzeum historyczno-archeologiczne.
2011 ▲ widok od strony południowo-zachodniej | 2011 ▲ widok od strony wschodniej | 2011 ▲ fosa | 2011 ▲ figury bóstw Łużyczan odnalezione podczas prac archeologicznych |
OPOLANIE
Chrzelice
Chrzelice, woj. opolskie, pow. prudnicki, gm. Biała – grodzisko wczesnośredniowieczne
Nizinne grodzisko składało się z dwóch części: owalnego grodu głównego o wymiarach ok. 70x75 metrów oraz z podgrodzia o wymiarach ok. 210x250 metrów. Na podstawie przeprowadzonych w latach 50. i 60. XX wieku badań archeologicznych (głównie poprzez analizę odnalezionych fragmentów ceramiki) ustalono, iż gród na terenie obecnych Chrzelic powstał w VIII wieku i funkcjonował do wieku XI. Datowanie, jak i lokalizacja samego obiektu każe go wiązać ze słowiańskim plemieniem Opolan. "Geograf bawarski" z roku 845 informuje, iż plemię to posiadało 20 grodów. Majdan grodu głównego otaczała fosa i wał uformowany z gliny i żwiru (częściowo wzmocniony belkami drewnianymi), a samo wnętrze grodu było zabudowane. Podgrodzie otoczone było wałem drewniano-glinianym, częściowo wzmocnionym kamieniami. Na terenie podgrodzia zabudowa nie była zbyt gęsta, lecz prawdopodobnie funkcjonowała tutaj kuźnia. Późniejsze losy założenia pozostają nieznane. Jego istnienie zakończył pożar, na co wskazują ślady spalenizny wału grodu głównego.
Obecnie obiekt jest już niemal zupełnie nieczytelny w terenie: wały i fosa zostały zniwelowane przez działalność rolniczą. Kształt dawnego grodu Opolan można jeszcze rozpoznać na fotografiach lotniczych.
Nizinne grodzisko składało się z dwóch części: owalnego grodu głównego o wymiarach ok. 70x75 metrów oraz z podgrodzia o wymiarach ok. 210x250 metrów. Na podstawie przeprowadzonych w latach 50. i 60. XX wieku badań archeologicznych (głównie poprzez analizę odnalezionych fragmentów ceramiki) ustalono, iż gród na terenie obecnych Chrzelic powstał w VIII wieku i funkcjonował do wieku XI. Datowanie, jak i lokalizacja samego obiektu każe go wiązać ze słowiańskim plemieniem Opolan. "Geograf bawarski" z roku 845 informuje, iż plemię to posiadało 20 grodów. Majdan grodu głównego otaczała fosa i wał uformowany z gliny i żwiru (częściowo wzmocniony belkami drewnianymi), a samo wnętrze grodu było zabudowane. Podgrodzie otoczone było wałem drewniano-glinianym, częściowo wzmocnionym kamieniami. Na terenie podgrodzia zabudowa nie była zbyt gęsta, lecz prawdopodobnie funkcjonowała tutaj kuźnia. Późniejsze losy założenia pozostają nieznane. Jego istnienie zakończył pożar, na co wskazują ślady spalenizny wału grodu głównego.
Obecnie obiekt jest już niemal zupełnie nieczytelny w terenie: wały i fosa zostały zniwelowane przez działalność rolniczą. Kształt dawnego grodu Opolan można jeszcze rozpoznać na fotografiach lotniczych.
2024 | |||
2020 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Chrzelicach | 2020 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Chrzelicach | 2024 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Chrzelicach | 2024 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Chrzelicach |
Lędziny
Lędziny, woj. opolskie, pow. opolski, gm. Chrząstowice – grodzisko wczesnośredniowieczne
Nizinne grodzisko założone na planie zbliżonym do koła stanowiło jeden z grodów słowiańskiego plemienia Opolan. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 20 grodów. Na podstawie przeprowadzonych w latach 50. i 60. XX wieku badań archeologicznych ustalono, iż gród na terenie obecnych Lędzin powstał w VIII wieku (zapewne w jego II połowie) i funkcjonował do X (IX?) wieku. Założenie zostało zniszczone przez pożar. Majdan grodu o średnicy ok. 60 metrów otaczała fosa i niski wał. Całość otoczona była palisadą.
Obecnie obiekt jest już zupełnie nieczytelny w terenie: wał i fosa zostały całkowicie zniwelowane przez działalność rolniczą. Kształt dawnego grodu Opolan można jeszcze rozpoznać na fotografiach lotniczych.
Nizinne grodzisko założone na planie zbliżonym do koła stanowiło jeden z grodów słowiańskiego plemienia Opolan. Datowany na rok 845 "Geograf bawarski" informuje, iż plemię to posiadało 20 grodów. Na podstawie przeprowadzonych w latach 50. i 60. XX wieku badań archeologicznych ustalono, iż gród na terenie obecnych Lędzin powstał w VIII wieku (zapewne w jego II połowie) i funkcjonował do X (IX?) wieku. Założenie zostało zniszczone przez pożar. Majdan grodu o średnicy ok. 60 metrów otaczała fosa i niski wał. Całość otoczona była palisadą.
Obecnie obiekt jest już zupełnie nieczytelny w terenie: wał i fosa zostały całkowicie zniwelowane przez działalność rolniczą. Kształt dawnego grodu Opolan można jeszcze rozpoznać na fotografiach lotniczych.
2020 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Lędzinach | 2020 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Lędzinach | 2020 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Lędzinach | 2020 ▲ zniwelowane grodzisko Opolan w Lędzinach |
POMORZANIE
Sopot
Sopot, woj. pomorskie, miasto powiatowe – grodzisko wczesnośredniowieczne
Gród na terenie dzisiejszego Sopotu powstał najpóźniej w połowie VIII wieku i stanowił jedną z siedzib plemienia Pomorzan. Początkowo funkcjonował jako osada o charakterze otwartym, jednak w połowie wieku IX osadę otoczono wałem drewniano-ziemnym, wzmocnionym kamieniami. Na szczycie wałów wzniesiono drewnianą palisadę. Wał osłaniał majdan z trzech stron, natomiast od strony wschodniej dostępu do grodu broniła wysoka skarpa, dodatkowo zabezpieczona palisadą. Bramę wjazdową zlokalizowano od strony południowej. Założenie nie posiadało żadnego podgrodzia, co wskazuje, iż służyło przede wszystkim jako strażnica. W okresie pomiędzy wiekiem IX i X gród przeżywał swój największy rozkwit, na co wskazują datowane na ten czas bogate znaleziska archeologiczne. Na skutek rozwoju grodu w pobliskim Gdańsku, warowny obiekt na terenie obecnego Sopotu już w X wieku utracił całkowicie swoje znaczenie militarne i gospodarcze i ostatecznie został opuszczony. Obecny wygląd grodziska to efekt przeprowadzonej na początku XXI wieku rewitalizacji założenia i jego rekonstrukcji. Obiekt stanowi obecnie jeden z oddziałów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku – skansen archeologiczny.
Gród na terenie dzisiejszego Sopotu powstał najpóźniej w połowie VIII wieku i stanowił jedną z siedzib plemienia Pomorzan. Początkowo funkcjonował jako osada o charakterze otwartym, jednak w połowie wieku IX osadę otoczono wałem drewniano-ziemnym, wzmocnionym kamieniami. Na szczycie wałów wzniesiono drewnianą palisadę. Wał osłaniał majdan z trzech stron, natomiast od strony wschodniej dostępu do grodu broniła wysoka skarpa, dodatkowo zabezpieczona palisadą. Bramę wjazdową zlokalizowano od strony południowej. Założenie nie posiadało żadnego podgrodzia, co wskazuje, iż służyło przede wszystkim jako strażnica. W okresie pomiędzy wiekiem IX i X gród przeżywał swój największy rozkwit, na co wskazują datowane na ten czas bogate znaleziska archeologiczne. Na skutek rozwoju grodu w pobliskim Gdańsku, warowny obiekt na terenie obecnego Sopotu już w X wieku utracił całkowicie swoje znaczenie militarne i gospodarcze i ostatecznie został opuszczony. Obecny wygląd grodziska to efekt przeprowadzonej na początku XXI wieku rewitalizacji założenia i jego rekonstrukcji. Obiekt stanowi obecnie jeden z oddziałów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku – skansen archeologiczny.
2017 ▲ wieża bramna | 2017 ▲ fragment wału południowego | 2017 ▲ fragment południowych obwałowań | 2017 ▲ majdan |
znaleziska archeologiczne
Wczesnośredniowieczne obiekty ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, odnalezione na terenie Pomorza Wschodniego, związane z plemieniem Pomorzan.
RANOWIE (RUGIANIE)
Góra (Bergen auf Rügen/🇩🇪)
Bergen auf Rügen, kraj zw. Meklemburgia-Pomorze Przednie, pow. Rügen - rzeźba w fasadzie Kościoła Mariackiego
Kościół Mariacki w Górze ufundował ok. 1180 roku książę rugijski Jaromar I (teść księcia polskiego Władysława III Laskonogiego). Była to jedna z jego pierwszych fundacji po przyjęciu chrześcijaństwa. Gdy Jaromar zmarł w roku 1218 został pochowany właśnie w tej świątyni. Obecny swój wygląd kościół zawdzięcza zwłaszcza przebudowie w stylu gotyckim, która miała miejsce w połowie XIV wieku.
W zachodniej fasadzie kościoła z lewej strony umieszczona jest granitowa rzeźba. Jej pochodzenie i wiek pozostają nieznane. Część badaczy wskazuje, iż może być to kamienny nagrobek księcia Jaromara I, przeniesiony w to miejsce podczas gotyckiej przebudowy. Bardziej prawdopodobna wydaje się teza, iż jest to słowiańska rzeźba kultowa. Postać trzyma w ręce krzyż, który jednak najpewniej został przekuty ze znajdującego się wcześniej w tym miejscu rogu ofiarnego. Być może rzeźba pochodzi ze świątyni Świętowita w Arkonie albo innego zlikwidowanego ok. 1168 roku pogańskiego miejsca kultu Ranów. Może przedstawiać bóstwo albo pogańskiego kapłana. Na słowiański, kultowy rodowód rzeźby zdaje się wskazywać układ rąk postaci podobny jak na "Światowidzie ze Zbrucza" i tzw. babach pruskich.
Kościół Mariacki w Górze ufundował ok. 1180 roku książę rugijski Jaromar I (teść księcia polskiego Władysława III Laskonogiego). Była to jedna z jego pierwszych fundacji po przyjęciu chrześcijaństwa. Gdy Jaromar zmarł w roku 1218 został pochowany właśnie w tej świątyni. Obecny swój wygląd kościół zawdzięcza zwłaszcza przebudowie w stylu gotyckim, która miała miejsce w połowie XIV wieku.
W zachodniej fasadzie kościoła z lewej strony umieszczona jest granitowa rzeźba. Jej pochodzenie i wiek pozostają nieznane. Część badaczy wskazuje, iż może być to kamienny nagrobek księcia Jaromara I, przeniesiony w to miejsce podczas gotyckiej przebudowy. Bardziej prawdopodobna wydaje się teza, iż jest to słowiańska rzeźba kultowa. Postać trzyma w ręce krzyż, który jednak najpewniej został przekuty ze znajdującego się wcześniej w tym miejscu rogu ofiarnego. Być może rzeźba pochodzi ze świątyni Świętowita w Arkonie albo innego zlikwidowanego ok. 1168 roku pogańskiego miejsca kultu Ranów. Może przedstawiać bóstwo albo pogańskiego kapłana. Na słowiański, kultowy rodowód rzeźby zdaje się wskazywać układ rąk postaci podobny jak na "Światowidzie ze Zbrucza" i tzw. babach pruskich.
2011 ▲ słowiańska rzeźba kultowa albo pozostałość nagrobka Jaromara I, księcia rugijskiego | 2011 ▲ rzeźba | 2011 ▲ rzeźba |
Cerkwica (Altenkirchen/🇩🇪)
Altenkirchen, kraj zw. Meklemburgia-Pomorze Przednie, pow. Rügen, urz. Nord-Rügen - rzeźba w zakrystii kościoła parafialnego
Kościół w Cerkwicy został ufundowany ok. 1185 roku. Był jednym z pierwszych kościołów chrześcijańskich na Rugii. Obecny swój wygląd zawdzięcza zwłaszcza przebudowie w stylu gotyckim, która miała miejsce w XIV wieku.
W ścianie XIII-wiecznej zakrystii kościoła znajduje się tajemnicza granitowa płyta z płaskorzeźbą przedstawiającą wąsatego mężczyznę w czapce, trzymającego oburącz róg, zwana popularnie Kamieniem Świętowita (niem. Svantevit Stein). Płyta datowana jest na X-XI wiek. Część badaczy wskazuje, iż może być to kamienny nagrobek księcia rugijskiego Tesława, jednak bardziej prawdopodobna wydaje się teza, iż jest to słowiańska rzeźba kultowa. Być może obiekt ten pochodzi ze świątyni Świętowita w Arkonie, albo innego zlikwidowanego ok. 1168 roku pogańskiego miejsca kultu Ranów. Może przedstawiać bóstwo albo pogańskiego kapłana. Na słowiański, kultowy rodowód rzeźby zdaje się wskazywać zarówno wygląd postaci i jej atrybut (róg ofiarny). Charakterystyczna jest również pozycja płaskorzeźby (została wmurowana w pozycji bocznej), co wydaje się zabiegiem celowym, deprecjonującym.
Kościół w Cerkwicy został ufundowany ok. 1185 roku. Był jednym z pierwszych kościołów chrześcijańskich na Rugii. Obecny swój wygląd zawdzięcza zwłaszcza przebudowie w stylu gotyckim, która miała miejsce w XIV wieku.
W ścianie XIII-wiecznej zakrystii kościoła znajduje się tajemnicza granitowa płyta z płaskorzeźbą przedstawiającą wąsatego mężczyznę w czapce, trzymającego oburącz róg, zwana popularnie Kamieniem Świętowita (niem. Svantevit Stein). Płyta datowana jest na X-XI wiek. Część badaczy wskazuje, iż może być to kamienny nagrobek księcia rugijskiego Tesława, jednak bardziej prawdopodobna wydaje się teza, iż jest to słowiańska rzeźba kultowa. Być może obiekt ten pochodzi ze świątyni Świętowita w Arkonie, albo innego zlikwidowanego ok. 1168 roku pogańskiego miejsca kultu Ranów. Może przedstawiać bóstwo albo pogańskiego kapłana. Na słowiański, kultowy rodowód rzeźby zdaje się wskazywać zarówno wygląd postaci i jej atrybut (róg ofiarny). Charakterystyczna jest również pozycja płaskorzeźby (została wmurowana w pozycji bocznej), co wydaje się zabiegiem celowym, deprecjonującym.
Wołogoszcz (Wolgast/🇩🇪)
Wolgast, kraj zw. Meklemburgia-Pomorze Przednie, pow. Vorpommern-Greifswald - dwie rzeźby w ścianach kościoła Św. Piotra
Pierwszy kościół w Wołogoszczy pod wezwaniem Św. Piotra został ufundowany ok. 1128 roku. Obecnie istniejąca świątynia to już trzeci obiekt posadowiony w tym samym miejscu (i o tym samym wezwaniu). Kościół to ceglany budynek w stylu gotyckim, powstały w wyniku szeregu przebudów pomiędzy rokiem 1369 i 1554.
W ścianie zewnętrznej kościoła, po lewej stronie od wejścia znajduje się tajemnicza granitowa płyta z bardzo słabo czytelną dziś płaskorzeźbą. Obiekt widoczny jest tylko w połowie (druga jego część ukryta jest pod chodnikiem). Przedstawia on prawdopodobnie Jarowita (niem. Gerovit) - zachodniosłowiańskiego boga wojny, czczonego w Wołogoszczy i Hobolinie. Świątynia tego właśnie boga zlokalizowana w Wołogoszczy została zniszczona w roku 1128 przez biskupa Ottona z Bambergu (późn. świętego). Podobnie, jak w przypadku zabytku z Cerkwicy, płaskorzeźba została wmurowana w pozycji bocznej, co wydaje się zabiegiem celowym, deprecjonującym. Przedstawienie uzupełniono o krzyż w czasach późniejszych - miało to zapewne na cele "uświęcenie" pogańskiego dzieła.
We wnętrzu kościoła, w południowej ścianie prezbiterium, znajduje się kolejny zabytek przedchrześcijański, również identyfikowany z postacią boga wojny, Jarowita. Wskazuje na to fakt, iż widoczna na płycie postać posiada atrybut wojenny - włócznię. Podobnie, jak w płycie ze ściany zewnętrznej, na górze niniejszego obiektu późniejszy "artysta" dodał krzyż.
Pierwszy kościół w Wołogoszczy pod wezwaniem Św. Piotra został ufundowany ok. 1128 roku. Obecnie istniejąca świątynia to już trzeci obiekt posadowiony w tym samym miejscu (i o tym samym wezwaniu). Kościół to ceglany budynek w stylu gotyckim, powstały w wyniku szeregu przebudów pomiędzy rokiem 1369 i 1554.
W ścianie zewnętrznej kościoła, po lewej stronie od wejścia znajduje się tajemnicza granitowa płyta z bardzo słabo czytelną dziś płaskorzeźbą. Obiekt widoczny jest tylko w połowie (druga jego część ukryta jest pod chodnikiem). Przedstawia on prawdopodobnie Jarowita (niem. Gerovit) - zachodniosłowiańskiego boga wojny, czczonego w Wołogoszczy i Hobolinie. Świątynia tego właśnie boga zlokalizowana w Wołogoszczy została zniszczona w roku 1128 przez biskupa Ottona z Bambergu (późn. świętego). Podobnie, jak w przypadku zabytku z Cerkwicy, płaskorzeźba została wmurowana w pozycji bocznej, co wydaje się zabiegiem celowym, deprecjonującym. Przedstawienie uzupełniono o krzyż w czasach późniejszych - miało to zapewne na cele "uświęcenie" pogańskiego dzieła.
We wnętrzu kościoła, w południowej ścianie prezbiterium, znajduje się kolejny zabytek przedchrześcijański, również identyfikowany z postacią boga wojny, Jarowita. Wskazuje na to fakt, iż widoczna na płycie postać posiada atrybut wojenny - włócznię. Podobnie, jak w płycie ze ściany zewnętrznej, na górze niniejszego obiektu późniejszy "artysta" dodał krzyż.
Arkona (Kap Arkona/🇩🇪)
Kap Arkona, kraj zw. Meklemburgia-Pomorze Przednie, pow. Rügen, urz. Nord-Rügen - pozostałości grodu Ranów i ośrodka kultu Świętowita
Arkona, obok Gardźca, stanowiła centralny gród plemienia Ranów i była najważniejszym - w całej Słowiańszczyźnie - ośrodkiem kultu boga Świętowita. Saski kronikarz Helmold w swym dziele Chronica Slavorum (Kronika Słowian) w następujący sposób opisuje tego boga: wśród zaś wielorakich bóstw Słowian wybija się nad innymi bóg ziemi Rugian, Świętowit, mianowicie jako skuteczny w wyroczniach; w porównaniu z nim innych uważali oni tylko za półbogów.
Gród obronny w Arkonie otoczony był z trzech stron urwiskiem o wysokości 45 metrów opadającym do morza, a od strony lądu początkowo wałem ziemnym i fosą, następnie ok. 1000 roku został rozbudowany i wzniesiono mur drewniano-ziemny o wysokości niemal 10 metrów i długości w linii prostej ponad 250 metrów. Dodatkowo od strony Bałtyku istniały umocnienia o szerokości 4,5 metra. Pomimo tych zabezpieczeń, a także stałej załogi trzystu zbrojnych, gród i świątynia zostały zdobyte w roku 1168 przez Duńczyków. Najeźdźcy dokonali przymusowej chrystianizacji Ranów i całkowicie zniszczyli sanktuarium Świętowita. Jedyny opis świątyni w Arkonie pozostawił Saxo Grammaticus w swoim dziele Gesta Danorum (Dzieje Duńczyków):
Środek twierdzy rozciągał się na płaskim terenie i tam znajdowało się najświętsze miejsce. Wprawdzie zbudowane było zaledwie z drewna, lecz wyróżniało się niezwykle wykonaniem. Znajdowały się tam rozmaite przedmioty, zdobne w surowe i niezbyt zręcznie wymalowane ornamenty. Dla wchodzących do środka istniało zaledwie jedno wejście. W tym pomieszczeniu mieściła się imponująca wielkością postać bożka, wywyższająca się swym wzrostem ponad wszelkie istoty ludzkie. Postać zadziwiała swymi czterema głowami i takąż ilością szyi. Dwie głowy skierowane były w kierunku piersi a dwie pozostałe spoglądały w kierunku pleców, przy czym, jednak z przednich i jedna z tylnych głów patrzyły w lewo, zaś kolejne dwie w prawo. Jednym obliczom przydano gęste brody, inne całkowicie pozbawiono śladów zarostu. Każdy mężczyzna i każda niewiasta musieli raz w roku podarować świątyni złotą monetę, jako symbol czci składanej bożkowi. Jemu też należała się jedna trzecia łupów, zdobytych wszakże z pomocą opieki bożka.
Arkona, obok Gardźca, stanowiła centralny gród plemienia Ranów i była najważniejszym - w całej Słowiańszczyźnie - ośrodkiem kultu boga Świętowita. Saski kronikarz Helmold w swym dziele Chronica Slavorum (Kronika Słowian) w następujący sposób opisuje tego boga: wśród zaś wielorakich bóstw Słowian wybija się nad innymi bóg ziemi Rugian, Świętowit, mianowicie jako skuteczny w wyroczniach; w porównaniu z nim innych uważali oni tylko za półbogów.
Gród obronny w Arkonie otoczony był z trzech stron urwiskiem o wysokości 45 metrów opadającym do morza, a od strony lądu początkowo wałem ziemnym i fosą, następnie ok. 1000 roku został rozbudowany i wzniesiono mur drewniano-ziemny o wysokości niemal 10 metrów i długości w linii prostej ponad 250 metrów. Dodatkowo od strony Bałtyku istniały umocnienia o szerokości 4,5 metra. Pomimo tych zabezpieczeń, a także stałej załogi trzystu zbrojnych, gród i świątynia zostały zdobyte w roku 1168 przez Duńczyków. Najeźdźcy dokonali przymusowej chrystianizacji Ranów i całkowicie zniszczyli sanktuarium Świętowita. Jedyny opis świątyni w Arkonie pozostawił Saxo Grammaticus w swoim dziele Gesta Danorum (Dzieje Duńczyków):
Środek twierdzy rozciągał się na płaskim terenie i tam znajdowało się najświętsze miejsce. Wprawdzie zbudowane było zaledwie z drewna, lecz wyróżniało się niezwykle wykonaniem. Znajdowały się tam rozmaite przedmioty, zdobne w surowe i niezbyt zręcznie wymalowane ornamenty. Dla wchodzących do środka istniało zaledwie jedno wejście. W tym pomieszczeniu mieściła się imponująca wielkością postać bożka, wywyższająca się swym wzrostem ponad wszelkie istoty ludzkie. Postać zadziwiała swymi czterema głowami i takąż ilością szyi. Dwie głowy skierowane były w kierunku piersi a dwie pozostałe spoglądały w kierunku pleców, przy czym, jednak z przednich i jedna z tylnych głów patrzyły w lewo, zaś kolejne dwie w prawo. Jednym obliczom przydano gęste brody, inne całkowicie pozbawiono śladów zarostu. Każdy mężczyzna i każda niewiasta musieli raz w roku podarować świątyni złotą monetę, jako symbol czci składanej bożkowi. Jemu też należała się jedna trzecia łupów, zdobytych wszakże z pomocą opieki bożka.
ŚLĘŻANIE
Będkowice
Będkowice, woj. dolnośląskie, pow. wrocławski, gm. Sobótka - grodzisko wczesnośredniowieczne
Gród posiadał wymiary ok. 75 x 65 m (wzniesiony na planie elipsy) i otoczony był wałem obronnym i fosą (suchą). Wraz z przyległym cmentarzyskiem kurhanowym, niniejszy zespół osadniczy był zasiedlony i użytkowany w okresie od VIII do XI wieku przez zamieszkujących te tereny Ślężan. Po północnej stronie grodziska zlokalizowany jest niewielkich rozmiarów krąg kultowy i grobla ze średniowiecznym stawem. Wspomniane cmentarzysko kurhanowe liczy około 7 kurhanów (część z nich została zrekonstruowana i ogrodzona). Zabudowania umiejscowione były wzdłuż wału po jego wewnętrznej stronie. Stanowiły je drewniane domostwa i jamy ziemne służące głównie do przechowywania żywności. Koniec funkcjonowania grodu związany był prawdopodobnie z pożarem, którego ślady odkryto po wewnętrznej stronie wału obronnego.
Gród posiadał wymiary ok. 75 x 65 m (wzniesiony na planie elipsy) i otoczony był wałem obronnym i fosą (suchą). Wraz z przyległym cmentarzyskiem kurhanowym, niniejszy zespół osadniczy był zasiedlony i użytkowany w okresie od VIII do XI wieku przez zamieszkujących te tereny Ślężan. Po północnej stronie grodziska zlokalizowany jest niewielkich rozmiarów krąg kultowy i grobla ze średniowiecznym stawem. Wspomniane cmentarzysko kurhanowe liczy około 7 kurhanów (część z nich została zrekonstruowana i ogrodzona). Zabudowania umiejscowione były wzdłuż wału po jego wewnętrznej stronie. Stanowiły je drewniane domostwa i jamy ziemne służące głównie do przechowywania żywności. Koniec funkcjonowania grodu związany był prawdopodobnie z pożarem, którego ślady odkryto po wewnętrznej stronie wału obronnego.
2012 ▲ wejście na teren grodziska (rekonstrukcja współczesna) | 2012 ▲ wał północny | 2012 ▲ wał północny | 2012 ▲ majdan |
WIŚLANIE
Będkowice
Będkowice, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Wielka Wieś - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko na szczycie skały zwanej Sokolicą (jest to najwyższa skała wapienna w całej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej) datowane jest na VIII-IX wiek. Ze względu na niezwykle obronną lokalizację, stanowiło zapewne jeden z naczelnych grodów plemienia Wiślan. Grodzisko umocnione było trzema liniami wałów od strony wschodniej. Od zachodu założenia broniła niemal 100-metrowa niedostępna przepaść. Obiekt został przebadany archeologicznie na początku XX wieku: w rejonie grodziska znaleziono fragmenty ceramiki, wyroby z krzemienia i z żelaza oraz kości zwierząt domowych, co wskazało, iż miejsce to było wykorzystywane również w poprzednich epokach, m.in. w neolicie oraz przez ludność kultury łużyckiej. Losy grodu w późniejszych latach (tj. po IX wieku) pozostają nieznane.
Słowiańskie grodzisko na szczycie skały zwanej Sokolicą (jest to najwyższa skała wapienna w całej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej) datowane jest na VIII-IX wiek. Ze względu na niezwykle obronną lokalizację, stanowiło zapewne jeden z naczelnych grodów plemienia Wiślan. Grodzisko umocnione było trzema liniami wałów od strony wschodniej. Od zachodu założenia broniła niemal 100-metrowa niedostępna przepaść. Obiekt został przebadany archeologicznie na początku XX wieku: w rejonie grodziska znaleziono fragmenty ceramiki, wyroby z krzemienia i z żelaza oraz kości zwierząt domowych, co wskazało, iż miejsce to było wykorzystywane również w poprzednich epokach, m.in. w neolicie oraz przez ludność kultury łużyckiej. Losy grodu w późniejszych latach (tj. po IX wieku) pozostają nieznane.
2013 ▲ skała Sokolica (na jej szczycie ulokowane jest grodzisko) | 2016 ▲ widok grodziska od strony wschodniej | 2016 ▲ wał grodziska | 2016 ▲ fosa i wał grodziska |
Będzin
Będzin, woj. śląskie, miasto powiatowe - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko na terenie Góry Zamkowej w Będzinie funkcjonowało już w wieku IX, na co wskazują znaleziska archeologiczne. Prawdopodobnie stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan. Na przełomie IX i X wieku teren założenia został umocniony poprzez wał i fosę. Kolejne umocnienia (druga linia wałów) powstały pod koniec wieku X i należy je łączyć z Piastami. W państwie Polan tutejszy gród znalazł się bowiem ok. 989 roku, wskutek podbojów księcia Mieszka I. Pierwsza (IX-wieczna) linia obronna została zniwelowana w początkach XII wieku, a w jej miejscu założony został cmentarz. Gród utracił całkowicie swoje znaczenie w połowie wieku XIV, kiedy to nieopodal wzniesiono kamienny zamek. Obecnie zachował się fragment X-wiecznego wału, z częściowo zrekonstruowaną obudową drewnianą.
Słowiańskie grodzisko na terenie Góry Zamkowej w Będzinie funkcjonowało już w wieku IX, na co wskazują znaleziska archeologiczne. Prawdopodobnie stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan. Na przełomie IX i X wieku teren założenia został umocniony poprzez wał i fosę. Kolejne umocnienia (druga linia wałów) powstały pod koniec wieku X i należy je łączyć z Piastami. W państwie Polan tutejszy gród znalazł się bowiem ok. 989 roku, wskutek podbojów księcia Mieszka I. Pierwsza (IX-wieczna) linia obronna została zniwelowana w początkach XII wieku, a w jej miejscu założony został cmentarz. Gród utracił całkowicie swoje znaczenie w połowie wieku XIV, kiedy to nieopodal wzniesiono kamienny zamek. Obecnie zachował się fragment X-wiecznego wału, z częściowo zrekonstruowaną obudową drewnianą.
2017 ▲ wał grodziska z X wieku - widok od strony wschodniej | 2017 ▲ wał - widok od strony południowej | 2016 ▲ korona wału | 2021 ▲ fragment wału - widok od strony wschodniej |
Brzezowa (grodzisko 'Walik')
Brzezowa, woj. podkarpackie, pow. jasielski, gm. Nowy Żmigród - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko na szczycie wzniesienia "Walik" w południowej części dzisiejszej wsi Brzezowa funkcjonowało od wieku VIII/IX i stanowiło jeden z najdalej na wschód wysuniętych grodów plemienia Wiślan. Jak wskazują archeolodzy, gród otoczony był trzema liniami wałów, lecz do dziś uchwytne w terenie są pozostałości tylko dwóch wewnętrznych linii wałów. Obiekt był stosunkowo obszerny: wewnątrz drugiej linii wałów jest to ponad 4 ha powierzchni, a przy założeniu, że istniał jeszcze trzeci wał, tę powierzchnię należy powiększyć nawet do 10 ha. Gród spłonął w wieku X i nie został już odbudowany, ani wykorzystany.
Jest to najwyżej położony gród plemienny odkryty w Polsce - zlokalizowany jest na wzniesieniu o wysokości 471,5 m n.p.m.
Słowiańskie grodzisko na szczycie wzniesienia "Walik" w południowej części dzisiejszej wsi Brzezowa funkcjonowało od wieku VIII/IX i stanowiło jeden z najdalej na wschód wysuniętych grodów plemienia Wiślan. Jak wskazują archeolodzy, gród otoczony był trzema liniami wałów, lecz do dziś uchwytne w terenie są pozostałości tylko dwóch wewnętrznych linii wałów. Obiekt był stosunkowo obszerny: wewnątrz drugiej linii wałów jest to ponad 4 ha powierzchni, a przy założeniu, że istniał jeszcze trzeci wał, tę powierzchnię należy powiększyć nawet do 10 ha. Gród spłonął w wieku X i nie został już odbudowany, ani wykorzystany.
Jest to najwyżej położony gród plemienny odkryty w Polsce - zlokalizowany jest na wzniesieniu o wysokości 471,5 m n.p.m.
2020 ▲ widok od strony południowo-wschodniej | 2020 ▲ widok od strony wschodniej | 2020 ▲ widok od strony południowo-zachodniej | 2020 ▲ widok od strony południowej |
Chełm
Chełm, woj. małopolskie, pow. bocheński, gm. Bochnia - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko na terenie dzisiejszego Chełma funkcjonowało w okresie pomiędzy IX a XI wiekiem. We wczesnym średniowieczu stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan. Jednoczłonowy obiekt zlokalizowany został na szczycie wzgórza w zakolu rzeki Raby. Gród otoczony został trzema liniami obwałowań ziemnych.
W kontekście poznania starszej historii chełmskiego założenia, niezwykle interesująca wydaje się teoria głosząca, iż Kopiec Kraka, jak i Kopiec Wandy w Krakowie pełniły funkcję kalendarzową. Linia wyznaczona przez te obiekty jest zgodna z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja, który to dzień był jednym z najważniejszych celtyckich świąt - Beltaine (początek lata). Zatem, według tej teorii kopce te wznieśli Celtowie. Co ciekawe, podobna relacja (taki sam azymut) występuje pomiędzy grodziskiem w Chełmie, a Kopcem Kraka II w Krakuszowicach. Może to oznaczać, iż miejsce to było w jakiś sposób powiązane z Celtami. Być może przed powstaniem wczesnośredniowiecznej osady obronnej istniał tu kopiec podobny do kopców krakowskich, czy obiektu w Krakuszowicach...
Słowiańskie grodzisko na terenie dzisiejszego Chełma funkcjonowało w okresie pomiędzy IX a XI wiekiem. We wczesnym średniowieczu stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan. Jednoczłonowy obiekt zlokalizowany został na szczycie wzgórza w zakolu rzeki Raby. Gród otoczony został trzema liniami obwałowań ziemnych.
W kontekście poznania starszej historii chełmskiego założenia, niezwykle interesująca wydaje się teoria głosząca, iż Kopiec Kraka, jak i Kopiec Wandy w Krakowie pełniły funkcję kalendarzową. Linia wyznaczona przez te obiekty jest zgodna z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja, który to dzień był jednym z najważniejszych celtyckich świąt - Beltaine (początek lata). Zatem, według tej teorii kopce te wznieśli Celtowie. Co ciekawe, podobna relacja (taki sam azymut) występuje pomiędzy grodziskiem w Chełmie, a Kopcem Kraka II w Krakuszowicach. Może to oznaczać, iż miejsce to było w jakiś sposób powiązane z Celtami. Być może przed powstaniem wczesnośredniowiecznej osady obronnej istniał tu kopiec podobny do kopców krakowskich, czy obiektu w Krakuszowicach...
2021 ▲ widok od strony wschodniej | 2021 ▲ widok od strony południowo-wschodniej | 2021 ▲ majdan | 2021 ▲ mapa ukazująca zbieżne azymuty pomiędzy obiektami przypisywanymi Celtom |
Chodlik
Chodlik, woj. lubelskie, pow. opolski, gm. Karczmiska - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko nad rzeką Chodelką funkcjonowało od VIII wieku do połowy wieku X. Prawdopodobnie stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan, na co pośrednio wskazuje jego znaczny rozmiar (charakterystyczna cecha założeń wiślańskich) - potrójna linia wałów ziemno-drewnianych obejmowała obszar ok. 8 ha. Możliwe jest również, iż gród w Chodliku był siedzibą niezidentyfikowanego mniejszego plemienia powiązanego z Wiślanami. Wał zewnętrzny wzniesiono w konstrukcji skrzyniowej, środkowy w konstrukcji rusztowej, a wał wewnętrzny był wałem ziemnym. Kres istnieniu grodziska związany był zapewne z ekspansją Polan i podbojami prowadzonymi przez Mieszka I, bądź jego przodków. Badania archeologiczne przeprowadzone na terenie grodziska pozwoliły ustalić, iż podstawowym typem zabudowy były chaty o konstrukcji zrębowej z kamiennymi paleniskami. Odnaleziono również charakterystyczne naczynia gliniane, określane obecnie przez badaczy jako "chodlikowski typ" ceramiki naczyniowej.
Słowiańskie grodzisko nad rzeką Chodelką funkcjonowało od VIII wieku do połowy wieku X. Prawdopodobnie stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan, na co pośrednio wskazuje jego znaczny rozmiar (charakterystyczna cecha założeń wiślańskich) - potrójna linia wałów ziemno-drewnianych obejmowała obszar ok. 8 ha. Możliwe jest również, iż gród w Chodliku był siedzibą niezidentyfikowanego mniejszego plemienia powiązanego z Wiślanami. Wał zewnętrzny wzniesiono w konstrukcji skrzyniowej, środkowy w konstrukcji rusztowej, a wał wewnętrzny był wałem ziemnym. Kres istnieniu grodziska związany był zapewne z ekspansją Polan i podbojami prowadzonymi przez Mieszka I, bądź jego przodków. Badania archeologiczne przeprowadzone na terenie grodziska pozwoliły ustalić, iż podstawowym typem zabudowy były chaty o konstrukcji zrębowej z kamiennymi paleniskami. Odnaleziono również charakterystyczne naczynia gliniane, określane obecnie przez badaczy jako "chodlikowski typ" ceramiki naczyniowej.
2022 | |||
2022 ▲ widok od strony zachodniej | 2022 ▲ widok od strony zachodniej | 2022 ▲ widok od strony wschodniej |
Damice
Damice, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Iwanowice - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko na terenie dzisiejszych Damic funkcjonowało od wieku VIII do X. Miejsce to było wykorzystywane również w poprzednich epokach, m.in. w neolicie oraz przez ludność kultury łużyckiej. We wczesnym średniowieczu stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan, być może nawet jeden z głównych grodów, na co wskazuje znaczna powierzchnia całego założenia - ok. 7 ha. Od strony południowej i zachodniej gród otoczony był trzema liniami wałów (do dziś uchwytne w terenie są pozostałości dwóch wewnętrznych linii wałów), ponadto posiadał również wał wewnętrzny (obecnie niemal zupełnie niewidoczny), który chronił wydzielony obszar w części północno-zachodniej - być może był to teren mieszkalny, albo siedziba naczelnika. Od strony północnej założenie zabezpieczała tylko jedna linia wałów, ponieważ przylegało do naturalnej przeszkody - stromej krawędzi doliny rzeki Dłubni.
Słowiańskie grodzisko na terenie dzisiejszych Damic funkcjonowało od wieku VIII do X. Miejsce to było wykorzystywane również w poprzednich epokach, m.in. w neolicie oraz przez ludność kultury łużyckiej. We wczesnym średniowieczu stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan, być może nawet jeden z głównych grodów, na co wskazuje znaczna powierzchnia całego założenia - ok. 7 ha. Od strony południowej i zachodniej gród otoczony był trzema liniami wałów (do dziś uchwytne w terenie są pozostałości dwóch wewnętrznych linii wałów), ponadto posiadał również wał wewnętrzny (obecnie niemal zupełnie niewidoczny), który chronił wydzielony obszar w części północno-zachodniej - być może był to teren mieszkalny, albo siedziba naczelnika. Od strony północnej założenie zabezpieczała tylko jedna linia wałów, ponieważ przylegało do naturalnej przeszkody - stromej krawędzi doliny rzeki Dłubni.
2020 ▲ widok od strony południowej | 2020 ▲ widok od strony południowo-zachodniej | 2020 ▲ widok od strony wschodniej | 2020 ▲ widok ogólny z zaznaczonym przybliżonym przebiegiem wewnętrznego wału |
Siedlec (grodzisko 'Gąszczyk')
Siedlec, woj. śląskie, pow. częstochowski, gm. Mstów - grodzisko pradziejowe, następie wczesnośredniowieczne
Osada o powierzchni niespełna 1 hektara na szczycie skalnego cypla górującego na doliną rzeki Warty powstała już pomiędzy 800 i 550 r. p.n.e. (wczesna epoka żelaza) i założona została przez ludność kultury łużyckiej. Przypuszczalnie pierwotne założenie otaczała pojedyncza linia wałów kamienno-ziemnych. Od strony północnej obiekt był naturalnie zabezpieczony przez strome stoki opadające ku rzece. Miejsce to zostało ponownie wykorzystane dla celów osadniczych (i obronnych) we wczesnym średniowieczu. Gród został zasiedlony przez ludność słowiańską, prawdopodobnie członków plemienia Wiślan. Dotychczasowe obwałowania zostały podwyższone i poszerzone, a majdan grodu otoczono drugą linią wałów oraz fosą. Obiekt słowiański funkcjonował pomiędzy VIII/IX a X wiekiem. Obecnie stanowi zespół obwałowań, szczególnie czytelnych poza okresem wegetacyjnym roślinności.
Osada o powierzchni niespełna 1 hektara na szczycie skalnego cypla górującego na doliną rzeki Warty powstała już pomiędzy 800 i 550 r. p.n.e. (wczesna epoka żelaza) i założona została przez ludność kultury łużyckiej. Przypuszczalnie pierwotne założenie otaczała pojedyncza linia wałów kamienno-ziemnych. Od strony północnej obiekt był naturalnie zabezpieczony przez strome stoki opadające ku rzece. Miejsce to zostało ponownie wykorzystane dla celów osadniczych (i obronnych) we wczesnym średniowieczu. Gród został zasiedlony przez ludność słowiańską, prawdopodobnie członków plemienia Wiślan. Dotychczasowe obwałowania zostały podwyższone i poszerzone, a majdan grodu otoczono drugą linią wałów oraz fosą. Obiekt słowiański funkcjonował pomiędzy VIII/IX a X wiekiem. Obecnie stanowi zespół obwałowań, szczególnie czytelnych poza okresem wegetacyjnym roślinności.
Stradów
Stradów, woj. świętokrzyskie, pow. kazimierski, gm. Czarnocin - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko w Stradowie funkcjonowało od wieku VIII do XI. Prawdopodobnie stanowiło jeden z głównych grodów (być może nawet "stolicę") plemienia Wiślan. Wskazuje na to zarówno niezwykły obszar samego obiektu (wraz podgrodziami ponad 25 ha!), jak i rozmiary systemów obronnych (obwałowań) o wysokości przekraczającej kilkanaście metrów. Główne grodzisko (tzw. 'Zamczysko'), zajmowało powierzchnię ponad 1,5 ha, wznosiło się na wysokość ponad 30 metrów ponad dno wąwozu i stanowiło schronienie dla najważniejszych osób społeczności plemiennej, a także, być może, miejsce sprawowania kultów religijnych. Poza głównym grodem istniały także trzy podgrodzia, zwane: "Barzyńskie", "Mieścisko" i "Waliki". Obiekt zamieszkiwany był prawdopodobnie przez ok. 2 tysiące ludzi, lecz już w IX wieku stracił na znaczeniu, najpewniej z powodu najazdu Świętopełka, władcy państwa wielkomorawskiego. Być może to właśnie w Stradowie doszło do słynnego spotkania księcia Wiślan ze Św. Metodym, o którym wspomina tzw. Legenda Panońska:
Był zaś w nim [tj. Św. Metodym] także dar proroczy, tak że spełniało się wiele przepowiedni jego, z których jedną lub dwie opowiemy. Książę pogański, silny bardzo, siedzący w Wiślech, urągał wielce chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego [kazał mu] powiedzieć [Św. Metody]: Dobrze będzie dla ciebie synu ochrzcić się z własnej woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony na ziemi cudzej, i będziesz mnie [wtedy] wspominał. I tak też się stało.
W państwie Polan Stradów znalazł się ok. 989 roku, wskutek podbojów księcia Mieszka I. Niedługo później gród został opuszczony i zupełnie stracił swoje znaczenie na rzecz znacznie dogodniej usytuowanej Wiślicy.
Słowiańskie grodzisko w Stradowie funkcjonowało od wieku VIII do XI. Prawdopodobnie stanowiło jeden z głównych grodów (być może nawet "stolicę") plemienia Wiślan. Wskazuje na to zarówno niezwykły obszar samego obiektu (wraz podgrodziami ponad 25 ha!), jak i rozmiary systemów obronnych (obwałowań) o wysokości przekraczającej kilkanaście metrów. Główne grodzisko (tzw. 'Zamczysko'), zajmowało powierzchnię ponad 1,5 ha, wznosiło się na wysokość ponad 30 metrów ponad dno wąwozu i stanowiło schronienie dla najważniejszych osób społeczności plemiennej, a także, być może, miejsce sprawowania kultów religijnych. Poza głównym grodem istniały także trzy podgrodzia, zwane: "Barzyńskie", "Mieścisko" i "Waliki". Obiekt zamieszkiwany był prawdopodobnie przez ok. 2 tysiące ludzi, lecz już w IX wieku stracił na znaczeniu, najpewniej z powodu najazdu Świętopełka, władcy państwa wielkomorawskiego. Być może to właśnie w Stradowie doszło do słynnego spotkania księcia Wiślan ze Św. Metodym, o którym wspomina tzw. Legenda Panońska:
Był zaś w nim [tj. Św. Metodym] także dar proroczy, tak że spełniało się wiele przepowiedni jego, z których jedną lub dwie opowiemy. Książę pogański, silny bardzo, siedzący w Wiślech, urągał wielce chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego [kazał mu] powiedzieć [Św. Metody]: Dobrze będzie dla ciebie synu ochrzcić się z własnej woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony na ziemi cudzej, i będziesz mnie [wtedy] wspominał. I tak też się stało.
W państwie Polan Stradów znalazł się ok. 989 roku, wskutek podbojów księcia Mieszka I. Niedługo później gród został opuszczony i zupełnie stracił swoje znaczenie na rzecz znacznie dogodniej usytuowanej Wiślicy.
Trzcinica ('Wały Królewskie', 'Karpacka Troja')
Trzcinica, woj. podkarpackie, pow. jasielski, gm. Jasło - grodzisko neolityczne, epoki brązu i wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko w Trzcinicy nad rzeką Ropą powstało w latach 70. i 80. VIII wieku. Niezwykłe walory obronne (niemal 30-metrowe wzniesienie) zostały zauważone już znacznie wcześniej, bowiem w tym miejscu w latach 2100-1650 p.n.e. (neolit) funkcjonowała osada ludności tzw. grupy pleszowskiej, a w latach 1650-1350 p.n.e. (wczesna epoka brązu) mieściła się tu obronna osada ludności kultury Otomani-Füzesabony. Słowianie wznieśli gród czteroczłonowy składający się z jednego majdanu i trzech podgrodzi, które były oddzielone od siebie pierścieniami wałów o różnej wysokości (od 2 do niemal 10 metrów) i łącznej długości 1250 metrów. Powierzchnia grodu wynosiła 3,5 ha.
W państwie Polan Trzcinica znalazła się ok. 989 roku, wskutek podbojów księcia Mieszka I. Upadek grodu związany był z wielkim gwałtownym pożarem, zapewne w roku 1031, kiedy tutejsze ziemie zostały najechane przez książąt ruskich, atakujących władztwo króla Mieszka II Lamberta, bądź w latach 1034/1038, kiedy to miał w Polsce miejsce bunt poddanych księcia Kazimierza I, połączony z reakcją pogańską. W następnych latach grodziska nie odbudowano i popadło ono w zapomnienie (o bogatej historii tego miejsca świadczyła jednak zwyczajowa nazwa Wały Królewskie). Dopiero badania archeologiczne przeprowadzone w XIX, XX i XXI wieku pozwoliły ustalić szereg faktów na temat założenia. Odkryto i wydobyto 160 tysięcy (!) zabytków archeologicznych. W roku 2011 otwarto teren dla zwiedzających, wznosząc szereg obiektów (chaty, fragmenty umocnień) odnoszących się zarówno do czasów epoki brązu, ale przede wszystkim wczesnego średniowiecza. Skansen archeologiczny nosi nazwę Karpacka Troja.
Słowiańskie grodzisko w Trzcinicy nad rzeką Ropą powstało w latach 70. i 80. VIII wieku. Niezwykłe walory obronne (niemal 30-metrowe wzniesienie) zostały zauważone już znacznie wcześniej, bowiem w tym miejscu w latach 2100-1650 p.n.e. (neolit) funkcjonowała osada ludności tzw. grupy pleszowskiej, a w latach 1650-1350 p.n.e. (wczesna epoka brązu) mieściła się tu obronna osada ludności kultury Otomani-Füzesabony. Słowianie wznieśli gród czteroczłonowy składający się z jednego majdanu i trzech podgrodzi, które były oddzielone od siebie pierścieniami wałów o różnej wysokości (od 2 do niemal 10 metrów) i łącznej długości 1250 metrów. Powierzchnia grodu wynosiła 3,5 ha.
W państwie Polan Trzcinica znalazła się ok. 989 roku, wskutek podbojów księcia Mieszka I. Upadek grodu związany był z wielkim gwałtownym pożarem, zapewne w roku 1031, kiedy tutejsze ziemie zostały najechane przez książąt ruskich, atakujących władztwo króla Mieszka II Lamberta, bądź w latach 1034/1038, kiedy to miał w Polsce miejsce bunt poddanych księcia Kazimierza I, połączony z reakcją pogańską. W następnych latach grodziska nie odbudowano i popadło ono w zapomnienie (o bogatej historii tego miejsca świadczyła jednak zwyczajowa nazwa Wały Królewskie). Dopiero badania archeologiczne przeprowadzone w XIX, XX i XXI wieku pozwoliły ustalić szereg faktów na temat założenia. Odkryto i wydobyto 160 tysięcy (!) zabytków archeologicznych. W roku 2011 otwarto teren dla zwiedzających, wznosząc szereg obiektów (chaty, fragmenty umocnień) odnoszących się zarówno do czasów epoki brązu, ale przede wszystkim wczesnego średniowiecza. Skansen archeologiczny nosi nazwę Karpacka Troja.
Udórz
Udórz, woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Żarnowiec - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańska osada obronna zlokalizowana na cyplu terasy doliny rzeki Udorki funkcjonowała stosunkowo krótko, bo w okresie między VIII i IX wiekiem. Obiekt prawdopodobnie stanowił jedną z siedzib plemienia Wiślan. Podczas badań archeologicznych ustalono, iż osada była zabudowana tylko częściowo, spłonęła w wieku IX i nie została już odbudowana. Być może przyczyną zagłady grodu był najazd, bowiem podczas prac archeologicznych odnaleziono grot strzały.
Słowiańska osada obronna zlokalizowana na cyplu terasy doliny rzeki Udorki funkcjonowała stosunkowo krótko, bo w okresie między VIII i IX wiekiem. Obiekt prawdopodobnie stanowił jedną z siedzib plemienia Wiślan. Podczas badań archeologicznych ustalono, iż osada była zabudowana tylko częściowo, spłonęła w wieku IX i nie została już odbudowana. Być może przyczyną zagłady grodu był najazd, bowiem podczas prac archeologicznych odnaleziono grot strzały.
Zagórowa
Zagórowa, woj. małopolskie, pow. olkuski, gm. Trzyciąż - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko powstało w VIII wieku i stanowiło jedną z siedzib plemienia Wiślan. Na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych ustalono, iż gród zajmował powierzchnię 1,3 ha. Od strony północnej i północno-wschodniej otoczony był trzema liniami wałów zbudowanych z drewna, gliny i kamieni. Od strony południowej i zachodniej założenie zabezpieczała tylko jedna linia wałów, ponieważ przylegało do naturalnej przeszkody - stromej krawędzi (35 metrów wysokości) doliny rzeki Dłubni. Obiekt prawdopodobnie pełnił funkcję okresowego schronienia dla okolicznej ludności podczas zagrożeń (najazdów), bowiem podczas badań archeologicznych nie natrafiono na ślady zabudowy ani większych skupisk ceramiki. Grodzisko spłonęło w końcu wieku IX i nie zostało już odbudowane.
Słowiańskie grodzisko powstało w VIII wieku i stanowiło jedną z siedzib plemienia Wiślan. Na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych ustalono, iż gród zajmował powierzchnię 1,3 ha. Od strony północnej i północno-wschodniej otoczony był trzema liniami wałów zbudowanych z drewna, gliny i kamieni. Od strony południowej i zachodniej założenie zabezpieczała tylko jedna linia wałów, ponieważ przylegało do naturalnej przeszkody - stromej krawędzi (35 metrów wysokości) doliny rzeki Dłubni. Obiekt prawdopodobnie pełnił funkcję okresowego schronienia dla okolicznej ludności podczas zagrożeń (najazdów), bowiem podczas badań archeologicznych nie natrafiono na ślady zabudowy ani większych skupisk ceramiki. Grodzisko spłonęło w końcu wieku IX i nie zostało już odbudowane.
Złoty Potok ('Osiedle Wały')
Złoty Potok, woj. śląskie, pow. częstochowski, gm. Janów - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko powstało około VIII-IX wieku i stanowiło prawdopodobnie jedną z siedzib plemienia Wiślan. Możliwe jest jednak również jego wielkomorawskie pochodzenie (koniec IX wieku). Ponownie miejsce to zostało zamieszkiwane w XI i XII wieku, już w czasach piastowskich. Brak jakichkolwiek źródeł piśmiennych znacznie utrudnia jednak ustalenie losów grodu. Informacji o obiekcie dostarczyły badania archeologiczne. W północnej, skalistej części założenia zlokalizowany jest tzw. gródek, gdzie swoją siedzibę miał naczelnik (władca). Od strony północnej gródek ten chroniony jest przez naturalną przeszkodę - przepaść. Grodzisko posiadało również dwa przedgrodzia, każde oddzielone wałami ziemnymi, wzmocnionymi kłodami drewnianymi. Przedgrodzia oddzielono od siedziby naczelnika dodatkowym wałem i fosą. Łączna powierzchnia grodziska (z przedgrodziami) to ok. 1,75 ha, co czyni go jednym z największych tego typu obiektów.
Słowiańskie grodzisko powstało około VIII-IX wieku i stanowiło prawdopodobnie jedną z siedzib plemienia Wiślan. Możliwe jest jednak również jego wielkomorawskie pochodzenie (koniec IX wieku). Ponownie miejsce to zostało zamieszkiwane w XI i XII wieku, już w czasach piastowskich. Brak jakichkolwiek źródeł piśmiennych znacznie utrudnia jednak ustalenie losów grodu. Informacji o obiekcie dostarczyły badania archeologiczne. W północnej, skalistej części założenia zlokalizowany jest tzw. gródek, gdzie swoją siedzibę miał naczelnik (władca). Od strony północnej gródek ten chroniony jest przez naturalną przeszkodę - przepaść. Grodzisko posiadało również dwa przedgrodzia, każde oddzielone wałami ziemnymi, wzmocnionymi kłodami drewnianymi. Przedgrodzia oddzielono od siedziby naczelnika dodatkowym wałem i fosą. Łączna powierzchnia grodziska (z przedgrodziami) to ok. 1,75 ha, co czyni go jednym z największych tego typu obiektów.
2016 ▲ fragment wału przedgrodzia | 2016 ▲ fragment wału przedgrodzia | 2016 ▲ korona wschodniego wału przedgrodzia | 2016 ▲ 'gródek' |
Żmijowiska
Żmijowiska, woj. lubelskie, pow. opolski, gm. Wilków - grodzisko wczesnośredniowieczne
Słowiańskie grodzisko nad rzeką Chodelką funkcjonowało od II połowy IX wieku do wieku X. Prawdopodobnie stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan. Możliwe jest również, iż gród w Żmijowiskach był siedzibą niezidentyfikowanego mniejszego plemienia powiązanego z Wiślanami. Był to obiekt niewielkich rozmiarów - pojedynczy wał ziemny (wzmocniony w górnej partii konstrukcją drewnianą) miał średnicę zaledwie 25 metrów. System obronny zbudowany został w roku 888 (co ustalono po analizie dendrochronologicznej belek). Przed wałem znajdował się dodatkowo zasiek oraz drewniany płot (podobny do występujących u Słowian połabskich). Gród w Żmijowiskach wykorzystywano pod koniec funkcjonowania pobliskiego grodziska w Chodliku i prawdopodobnie przeznaczony był na siedzibę elit społeczności plemiennej. Kres istnieniu grodziska związany był zapewne z ekspansją Polan i podbojami prowadzonymi przez Mieszka I, bądź jego przodków.
Słowiańskie grodzisko nad rzeką Chodelką funkcjonowało od II połowy IX wieku do wieku X. Prawdopodobnie stanowiło jeden z grodów plemienia Wiślan. Możliwe jest również, iż gród w Żmijowiskach był siedzibą niezidentyfikowanego mniejszego plemienia powiązanego z Wiślanami. Był to obiekt niewielkich rozmiarów - pojedynczy wał ziemny (wzmocniony w górnej partii konstrukcją drewnianą) miał średnicę zaledwie 25 metrów. System obronny zbudowany został w roku 888 (co ustalono po analizie dendrochronologicznej belek). Przed wałem znajdował się dodatkowo zasiek oraz drewniany płot (podobny do występujących u Słowian połabskich). Gród w Żmijowiskach wykorzystywano pod koniec funkcjonowania pobliskiego grodziska w Chodliku i prawdopodobnie przeznaczony był na siedzibę elit społeczności plemiennej. Kres istnieniu grodziska związany był zapewne z ekspansją Polan i podbojami prowadzonymi przez Mieszka I, bądź jego przodków.
2013 ▲ wejście na teren grodziska | 2013 ▲ teren grodziska | 2013 ▲ teren grodziska | 2013 ▲ odtworzona konstrukcja obwałowania |
WOLINIANIE
Wolin
Wolin, woj. zachodniopomorskie, pow. kamieński - materialne pozostałości życia i działalności Wolinian
Gród Wolinian w Wolinie stanowił jedną z siedemdziesięciu osad grodowych przypisywanych temu plemieniu przez tzw. Geografa Bawarskiego. Z uwagi na dogodną lokalizację (najwęższe miejsce przeprawy przez rzekę Dziwnę, skrzyżowanie ważnych szlaków handlowych, w bliskiej odległości od morza) miasto szybko stało się ważnym ośrodkiem, w którym spotykały (i ścierały) się żywioły słowiańskie i skandynawskie.
Do materialnych pozostałości życia i działania Wolinian należy zaliczyć przede wszystkim odkrytą w 1973 roku drewnianą figurkę kultową przedstawiającą zapewne boga Świętowita, a także symbol falliczny. Tzw. 'Świętowit woliński' jest w skali kraju znaleziskiem unikatowym, był bowiem posążkiem przeznaczonym do kultu domowego lub osobistego. Posążek pochodzi z IX/X wieku. W miejscu odkrycia figurki wzniesiono pomnik przedstawiający Świętowita, będący jej zwielokrotnionym powiększeniem.
Wolin podobnie jak Szczecin i Brenna (Branibórz) stanowił jedno z najważniejszych miejsc kultu boga Trzygłowa, zwanego również Trygławem. Mnich Ebbo w Żywocie Św. Ottona z Bambergu w następujący sposób opisuje sanktuarium Trzygłowa w Szczecinie: Szczecin zaś, bardzo duże miasto i większe od Wolina, w zasięgu swoim trzy góry zawierał, z których najwyższa poświęcona najwyższemu bogu pogańskiemu Trzygłowowi, posiadała posąg trójgłowy nakryciem złotym oczy i usta zasłaniający; kapłani zaś tych bożków twierdzili, że bóg najwyższy ma dlatego trzy głowy, bo trzema zawiaduje państwami, to jest nieba, ziemi i podziemia, a twarz nakryciem zasłania, jakby grzechów ludzkich nie widząc ani nie słysząc, by je przeoczył. Podobny opis zamieścił Herbord w swojej wersji Żywotu Św. Ottona: były zaś w Szczecinie cztery kąciny, ale jedna z nich, najgłówniejsza, zbudowana była dziwną sztuką i kunsztem, mając zewnątrz i wewnątrz rzeźby, wystające ze ścian obrazy ludzi, ptaków i zwierząt, tak dokładnie wyrażone w swoich właściwościach, że zdawało się jakby oddychały i żyły [...] Był tam bałwan trójgłowy, bo na jednym tułowiu o trzech głowach, zwany Trzygłowem. Kroniki nie podają wprawdzie imienia Trzygłowa w odniesieniu do Wolina, jednak Herbord pisze o czczonym tam panu umarłych - Plutonie. Skoro Trzygłów miał być również panem podziemia, zapewne tego boga czczono w Wolinie. W roku 1967 na wzgórzu dominującym nad miastem wzniesiono pomnik Trzygłowa.
Obok miasta znajdują się jeszcze 3 obiekty świadczące o czasach przedchrześcijańskich. Pierwszy z nich to cmentarzysko kurhanowe na 'Wzgórzu Wisielców' pochodzące z IX-X wieku. Kolejne cmentarzysko (datowane na IX-XII w.) znajduje się na północ od Wolina na wzgórzu zwanym 'Młynówka'. Obejmuje ono kilkadziesiąt pochówków szkieletowych i ciałopalnych. W niedalekiej odległości od tego cmentarzyska, na pagórku zwanym 'Srebrne Wzgórze' znajdują się pozostałości grodziska z IX-XII w., z którego zachowały się wały ziemne o wysokości i fragmenty fosy. Mieszkańcy grodziska kontrolowali ruch na rzece Dziwnie. Była to osada rzemieślniczo-handlowa, z własną przystanią portową.
Gród Wolinian w Wolinie stanowił jedną z siedemdziesięciu osad grodowych przypisywanych temu plemieniu przez tzw. Geografa Bawarskiego. Z uwagi na dogodną lokalizację (najwęższe miejsce przeprawy przez rzekę Dziwnę, skrzyżowanie ważnych szlaków handlowych, w bliskiej odległości od morza) miasto szybko stało się ważnym ośrodkiem, w którym spotykały (i ścierały) się żywioły słowiańskie i skandynawskie.
Do materialnych pozostałości życia i działania Wolinian należy zaliczyć przede wszystkim odkrytą w 1973 roku drewnianą figurkę kultową przedstawiającą zapewne boga Świętowita, a także symbol falliczny. Tzw. 'Świętowit woliński' jest w skali kraju znaleziskiem unikatowym, był bowiem posążkiem przeznaczonym do kultu domowego lub osobistego. Posążek pochodzi z IX/X wieku. W miejscu odkrycia figurki wzniesiono pomnik przedstawiający Świętowita, będący jej zwielokrotnionym powiększeniem.
Wolin podobnie jak Szczecin i Brenna (Branibórz) stanowił jedno z najważniejszych miejsc kultu boga Trzygłowa, zwanego również Trygławem. Mnich Ebbo w Żywocie Św. Ottona z Bambergu w następujący sposób opisuje sanktuarium Trzygłowa w Szczecinie: Szczecin zaś, bardzo duże miasto i większe od Wolina, w zasięgu swoim trzy góry zawierał, z których najwyższa poświęcona najwyższemu bogu pogańskiemu Trzygłowowi, posiadała posąg trójgłowy nakryciem złotym oczy i usta zasłaniający; kapłani zaś tych bożków twierdzili, że bóg najwyższy ma dlatego trzy głowy, bo trzema zawiaduje państwami, to jest nieba, ziemi i podziemia, a twarz nakryciem zasłania, jakby grzechów ludzkich nie widząc ani nie słysząc, by je przeoczył. Podobny opis zamieścił Herbord w swojej wersji Żywotu Św. Ottona: były zaś w Szczecinie cztery kąciny, ale jedna z nich, najgłówniejsza, zbudowana była dziwną sztuką i kunsztem, mając zewnątrz i wewnątrz rzeźby, wystające ze ścian obrazy ludzi, ptaków i zwierząt, tak dokładnie wyrażone w swoich właściwościach, że zdawało się jakby oddychały i żyły [...] Był tam bałwan trójgłowy, bo na jednym tułowiu o trzech głowach, zwany Trzygłowem. Kroniki nie podają wprawdzie imienia Trzygłowa w odniesieniu do Wolina, jednak Herbord pisze o czczonym tam panu umarłych - Plutonie. Skoro Trzygłów miał być również panem podziemia, zapewne tego boga czczono w Wolinie. W roku 1967 na wzgórzu dominującym nad miastem wzniesiono pomnik Trzygłowa.
Obok miasta znajdują się jeszcze 3 obiekty świadczące o czasach przedchrześcijańskich. Pierwszy z nich to cmentarzysko kurhanowe na 'Wzgórzu Wisielców' pochodzące z IX-X wieku. Kolejne cmentarzysko (datowane na IX-XII w.) znajduje się na północ od Wolina na wzgórzu zwanym 'Młynówka'. Obejmuje ono kilkadziesiąt pochówków szkieletowych i ciałopalnych. W niedalekiej odległości od tego cmentarzyska, na pagórku zwanym 'Srebrne Wzgórze' znajdują się pozostałości grodziska z IX-XII w., z którego zachowały się wały ziemne o wysokości i fragmenty fosy. Mieszkańcy grodziska kontrolowali ruch na rzece Dziwnie. Była to osada rzemieślniczo-handlowa, z własną przystanią portową.
Lubin
Lubin, woj. zachodniopomorskie, pow. kamieński, gm. Międzyzdroje - pozostałości grodu słowiańskiego (Wolinian?) z okresu X-XII w.
Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzonym na grodzisku w Lubinie ustalono, iż obiekt był zasiedlony w okresie od X do XII wieku. Prawdopodobnie początkowo stanowił jeden z siedemdziesięciu grodów przypisywanych plemieniu Wolinian w tzw. Geografie Bawarskim. Herbord w swojej wersji Żywotu Św. Ottona wzmiankuje gród lubiński (castellum lubinum) i informuje, iż Otton podczas owej misji chrystianizacyjnej na Pomorzu (w roku 1124) wzniósł na jego terenie kościół. Wezwanie owej świątyni pojawia się w dokumentach nieco późniejszych - był to kościół Św. Mikołaja. Grodzisko funkcjonowało do II połowy wieku XII wieku. Prawdopodobnie już w roku 1173 tutejsze założenie osadnicze zostało zniszczone przez króla duńskiego Waldemara I podczas jednej z jego licznych wypraw przeciwko Słowianom. W późniejszych latach (wiekach) dogodna lokalizacja wykorzystana została ponownie: wzniesiono kamienno-ceglaną basztę mieszkalną. W marcu 1242 roku na terenie grodu lubińskiego przebywali Barnim I szczeciński z żoną Marianną oraz jego brat stryjeczny Warcisław III dymiński. Książęta pomorscy poczynili tam nadania na rzecz klasztoru norbertanów w Grobi. Niestety, późniejsze dzieje grodu w Lubinie pozostają nieznane, z uwagi na milczenie źródeł.
Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzonym na grodzisku w Lubinie ustalono, iż obiekt był zasiedlony w okresie od X do XII wieku. Prawdopodobnie początkowo stanowił jeden z siedemdziesięciu grodów przypisywanych plemieniu Wolinian w tzw. Geografie Bawarskim. Herbord w swojej wersji Żywotu Św. Ottona wzmiankuje gród lubiński (castellum lubinum) i informuje, iż Otton podczas owej misji chrystianizacyjnej na Pomorzu (w roku 1124) wzniósł na jego terenie kościół. Wezwanie owej świątyni pojawia się w dokumentach nieco późniejszych - był to kościół Św. Mikołaja. Grodzisko funkcjonowało do II połowy wieku XII wieku. Prawdopodobnie już w roku 1173 tutejsze założenie osadnicze zostało zniszczone przez króla duńskiego Waldemara I podczas jednej z jego licznych wypraw przeciwko Słowianom. W późniejszych latach (wiekach) dogodna lokalizacja wykorzystana została ponownie: wzniesiono kamienno-ceglaną basztę mieszkalną. W marcu 1242 roku na terenie grodu lubińskiego przebywali Barnim I szczeciński z żoną Marianną oraz jego brat stryjeczny Warcisław III dymiński. Książęta pomorscy poczynili tam nadania na rzecz klasztoru norbertanów w Grobi. Niestety, późniejsze dzieje grodu w Lubinie pozostają nieznane, z uwagi na milczenie źródeł.
2016 ▲ teren grodziska | 2012 ▲ relikty kościoła Św. Mikołaja z roku 1124 | 2016 ▲ średniowieczna chrzcielnica pochodząca prawdopodobnie z kościoła Św. Mikołaja | 2012 ▲ relikty późnośredniowiecznej baszty |
Warnowo
Warnowo, woj. zachodniopomorskie, pow. kamieński, gm. Wolin - pozostałości grodu słowiańskiego (Wolinian?) z okresu IX-XII w.
Słowiańskie grodzisko stożkowate na wyspie na Jeziorze Czajcze (obecnie jest to półwysep) datowane jest na IX-XII wiek. Prawdopodobnie początkowo stanowiło jeden z siedemdziesięciu grodów przypisywanych plemieniu Wolinian w tzw. Geografie Bawarskim. W późniejszych latach (XIV wiek), podczas najazdów stanowiło ono miejsce schronienia dla ludności z okolicznych wsi. Pamięć o dawnej warowni żywa była jeszcze w roku 1692, kiedy to obiekt wzmiankowany był pod nazwą "Schlosswall" ("wał zamku/grodu").
Słowiańskie grodzisko stożkowate na wyspie na Jeziorze Czajcze (obecnie jest to półwysep) datowane jest na IX-XII wiek. Prawdopodobnie początkowo stanowiło jeden z siedemdziesięciu grodów przypisywanych plemieniu Wolinian w tzw. Geografie Bawarskim. W późniejszych latach (XIV wiek), podczas najazdów stanowiło ono miejsce schronienia dla ludności z okolicznych wsi. Pamięć o dawnej warowni żywa była jeszcze w roku 1692, kiedy to obiekt wzmiankowany był pod nazwą "Schlosswall" ("wał zamku/grodu").
2011 ▲ wał grodziska | 2011 ▲ pamiątkowy obelisk (współczesny) na terenie grodziska |
niezidentyfikowani
'Światowid ze Zbrucza'
Kraków, woj. małopolskie, miasto wojewódzkie - posąg w Muzeum Archeologicznym
Kamienny (wapienny) posąg powstał prawdopodobnie ok. IX-X wieku. Wydobyto go w 1848 roku z rzeki Zbrucz (dopływ Dniestru), w pobliżu wsi Liczkowce na Podolu. Od roku 1851 znajduje się w Krakowie - aktualnie w Muzeum Archeologicznym. Pomimo, iż obiekt był przedmiotem wielu szczegółowych badań, istnieją spory na temat jego autorów, a także znaczenia ideowego. Przyjęta jeszcze w XIX wieku nazwa "Światowid ze Zbrucza" zachowała się do dziś, chociaż nie ma pewności, że przedstawiono na posągu rzeczywiście boga Świętowita (taka jest prawidłowa odmiana imienia). Bóstwo to bowiem czczone było przez Słowian połabskich, natomiast lokalizacja znaleziska wskazuje na Słowian wschodnich. Niektórzy badacze sugerują także, iż posąg mógł powstać w wieku XIX na zlecenie romantycznego poety Tymona Zaborowskiego, na co ma wskazywać jego stosunkowo dobry stan zachowania i brak odpowiedników archeologicznych.
Słup ma wysokość 2,57 m i kształt czworoboczny, za wyjątkiem zwieńczenia. Zwieńczenie posągu to cztery połączone ludzkie głowy, które przykrywa wspólny "kapelusz". Na bokach posągu znajdują się płaskorzeźby - postacie ludzkie zaopatrzone w różne symboliczne przedmioty, z których najbardziej czytelne są wyobrażenia rogu, szabli i konia.
Kamienny (wapienny) posąg powstał prawdopodobnie ok. IX-X wieku. Wydobyto go w 1848 roku z rzeki Zbrucz (dopływ Dniestru), w pobliżu wsi Liczkowce na Podolu. Od roku 1851 znajduje się w Krakowie - aktualnie w Muzeum Archeologicznym. Pomimo, iż obiekt był przedmiotem wielu szczegółowych badań, istnieją spory na temat jego autorów, a także znaczenia ideowego. Przyjęta jeszcze w XIX wieku nazwa "Światowid ze Zbrucza" zachowała się do dziś, chociaż nie ma pewności, że przedstawiono na posągu rzeczywiście boga Świętowita (taka jest prawidłowa odmiana imienia). Bóstwo to bowiem czczone było przez Słowian połabskich, natomiast lokalizacja znaleziska wskazuje na Słowian wschodnich. Niektórzy badacze sugerują także, iż posąg mógł powstać w wieku XIX na zlecenie romantycznego poety Tymona Zaborowskiego, na co ma wskazywać jego stosunkowo dobry stan zachowania i brak odpowiedników archeologicznych.
Słup ma wysokość 2,57 m i kształt czworoboczny, za wyjątkiem zwieńczenia. Zwieńczenie posągu to cztery połączone ludzkie głowy, które przykrywa wspólny "kapelusz". Na bokach posągu znajdują się płaskorzeźby - postacie ludzkie zaopatrzone w różne symboliczne przedmioty, z których najbardziej czytelne są wyobrażenia rogu, szabli i konia.
Lipnica Murowana
Lipnica Murowana, woj. małopolskie, pow. bocheński - rzekomy fragment posągu Świętowita w kościele Św. Leonarda
Obecny drewniany kościół pochodzi w końca wieku XV. Według miejscowej tradycji, pierwsza chrześcijańska świątynia w tym miejscu powstała już w połowie XII wieku. Miejsce nie zostało wybrane przypadkowo, gdyż uprzednio miała tu funkcjonować pogańska kącina. We wnętrzu kościoła znajduje się 4,5-metrowy dębowy słup, który - zgodnie z miejscową tradycją - stanowi fragment posągu boga Świętowita. Przez pewien czas słup ten pełnił dla chrześcijan funkcję krzyża (usunięto twarze bóstwa, wycięto znaki krzyża i dołączono do niego poprzeczną belkę). Obecnie służy jako podparcie ołtarza.
W związku z faktem, iż nie przeprowadzono badań dendrochronologicznych posągu, nie można ustalić, czy rzeczywiście mógł być to pogański obiekt kultowy. Niemniej jednak, zarówno tradycja miejscowa, jak i usilne starania budowniczych kościoła w celu "uświęcenia" jednej szczególnej dębowej belki, mogą sugerować, iż mamy do czynienia z materialną pozostałością świątyni pogańskiej (być może boga Świętowita). Brak jednak pewności czy idol był dziełem z czasów plemiennych (właściwe miejscowo będzie plemię Wiślan), czy późniejszej tzw. reakcji pogańskiej (ok. 1031-32).
Obecny drewniany kościół pochodzi w końca wieku XV. Według miejscowej tradycji, pierwsza chrześcijańska świątynia w tym miejscu powstała już w połowie XII wieku. Miejsce nie zostało wybrane przypadkowo, gdyż uprzednio miała tu funkcjonować pogańska kącina. We wnętrzu kościoła znajduje się 4,5-metrowy dębowy słup, który - zgodnie z miejscową tradycją - stanowi fragment posągu boga Świętowita. Przez pewien czas słup ten pełnił dla chrześcijan funkcję krzyża (usunięto twarze bóstwa, wycięto znaki krzyża i dołączono do niego poprzeczną belkę). Obecnie służy jako podparcie ołtarza.
W związku z faktem, iż nie przeprowadzono badań dendrochronologicznych posągu, nie można ustalić, czy rzeczywiście mógł być to pogański obiekt kultowy. Niemniej jednak, zarówno tradycja miejscowa, jak i usilne starania budowniczych kościoła w celu "uświęcenia" jednej szczególnej dębowej belki, mogą sugerować, iż mamy do czynienia z materialną pozostałością świątyni pogańskiej (być może boga Świętowita). Brak jednak pewności czy idol był dziełem z czasów plemiennych (właściwe miejscowo będzie plemię Wiślan), czy późniejszej tzw. reakcji pogańskiej (ok. 1031-32).
2015 ▲ kościół Św. Leonarda | 2015 ▲ rzekomy posąg Świętowita | 2015 ▲ rzekomy posąg Świętowita | 2015 ▲ rzekomy posąg Świętowita |