| władca | religia pierwotna | data konwersji | religia przyjęta | okoliczności |
|---|---|---|---|---|
| Mieszko I | politeistyczny system wierzeń słowiańskich | (14 IV?) 966 | chrześcijaństwo obrządku rzymskiego (łacińskiego) | Motywy przyjęcia wiary chrześcijańskiej przez Mieszka I stanowią źródło sporów badaczy historii pierwszych Piastów. Najbardziej rozpowszechnione jest stanowisko, iż przystąpienie do grona władców chrześcijańskich zabezpieczało Mieszka przez ekspansją niemiecką i umożliwiało regulację stosunków z silnym państwem czeskim. Być może jednak decyzja podjęta została nie tylko z powodów natury politycznej, ale książę - pod wpływem żony Dobrawy (o czym wspomina kronikarz Thietmar z Merseburga) - rzeczywiście nawrócił się i postanowił przyjąć nową wiarę z powodów "duchowych" (stanowisko takie prezentuje Philip Earl Steele). Niezależnie od powyższego, brak również pewności co do daty dziennej i miejsca chrztu. Najczęściej przyjmowana w literaturze data dzienna to 14 kwietnia (sobota wielkanocna), chociaż brak podstaw źródłowych, by przyjąć ją bez uwag (równie "doniosła" data to przecież 15 kwietnia - niedziela wielkanocna). Także miejsce chrztu wydaje się niemożliwe do ustalenia przy wykorzystaniu znanych źródeł. Część historyków opowiada się wprawdzie za lokalizacją w granicach państwa Mieszka I (Poznań, Ostrów Lednicki albo Gniezno), jednak nie wykluczona jest uroczystość chrzcielna na terenie Niemiec (np. w Ratyzbonie), Czech (Praga), czy nawet w samym Rzymie. |
| Warcisław I pomorski | politeistyczny system wierzeń słowiańskich | ok. 1105 | chrześcijaństwo obrządku rzymskiego (łacińskiego) | Jako nastolatek Warcisław przebywał w niewoli u Niemców - prawdopodobnie był zakładnikiem gwarantującym utrzymanie porozumienia pokojowego pomiędzy księciem pomorskim (ojcem Warcisława) i władcami saskimi. Chrzest młodego księcia miał miejsce prawdopodobnie w Merseburgu. Konwersja religijna Warcisława nie miała bezpośredniego wpływu na jego poddanych - chrzest zachodnich Pomorzan nastąpił dopiero wskutek misji chrystianizacyjnej Św. Ottona z Bambergu w latach 20. XII wieku. |
| Bolesław Jerzy II, książę halicko-wołyński | katolicyzm | koniec roku 1323 albo początek roku 1324 | prawosławie | Gdy w roku 1323 zmarli - prawdopodobnie otruci - ostatni dwaj książęta halicko-wołyńscy z dynastii Rurykowiczów, dwaj główni pretendenci do przejęcia władzy w księstwie (Władysław Łokietek i król węgierski Karol Robert Andegaweński) zdecydowali o intronizacji młodego Piasta z Mazowsza - najstarszego syna księcia czerskiego Trojdena I, Bolesława. W wyniku zbrojnej wyprawy polsko-węgierskiej pod koniec roku 1323, Bolesław zasiadł na tronie książęcym halicko-wołyńskim. Przyjął imię Jerzego (II), nawiązując do swojego dziada macierzystego, księcia halickiego Jerzego I Rurykowicza, a także dokonał konwersji na prawosławie. W późniejszych latach swego życia, książę prawdopodobnie powrócił na łono kościoła rzymskiego, o czym można wywnioskować m.in. z poniższej zapiski kroniki Janka z Czarnkowa: [...] Bolesław, syn Trojdena księcia mazowieckiego, obrany przez Rusinów jednogłośnie na księcia i pana, zgładzony został za pomocą trucizny, bo usiłował zmienić ich prawo i wiarę [...] |
| Jogaiła (Władysław II Jagiełło) | politeistyczny system wierzeń bałtyjskich | 15 II 1386 | katolicyzm | Zobowiązanie do przyjęcia chrztu w obrządku rzymskim przez wielkiego księcia litewskiego było jednym z warunków ujętych w polsko-litewskim układzie zawartym w Krewie (14 sierpnia 1385). W ten sposób Jogaiła uzyskiwał możliwość poślubienia Jadwigi Andegaweńskiej oraz koronacji na króla polskiego. Chrzest Jogaiły i jego trzech braci odbył się w katedrze krakowskiej. Oto jak wydarzenie to opisuje Jan Długosz: Jagiełło wielki książę litewski, a potem bracia jego książęta litewscy, wyuczeni już należycie zasad i prawideł wiary katolickiej, porzuciwszy błędy pogańskie, uczynili wyznanie prawej wiary, i w kościele krakowskim przyjęli chrzest z rąk Bodzanty arcybiskupa gnieźnieńskiego i towarzyszącego obrzędowi Jana biskupa krakowskiego, z wielką wszystkich radością. Miast dawnych imion pogańskich dano im wtedy nowe: Jagiełłę wielkiego księcia nazwano na wzór dawnych królów Władysławem, Wigunta Aleksandrem, Korygiełłę Kazimierzem, Świdrygiełłę Bolesławem. Inni książęta litewscy, którzy już dawniej chrzest według greckiego obrządku byli przyjęli, do ponowienia, albo iż lepiej się wyrażę, do uzupełnienia chrztu św. nie dali się nakłonić. Na marginesie należy zauważyć, iż pojawiające się często w literaturze domysły, iż ojcem chrzestnym Jogaiły był Władysław II Opolczyk są błędne. Poświadczona źródłowo jest obecność tego księcia na terenie swego władztwa w dniu 20 stycznia (Strzelce), a także 17 lutego (Woźniki). Wydaje się wykluczone, by uczestniczył w uroczystościach krakowskich, tym bardziej, iż trwały one jeszcze do marca (18 lutego - małżeństwo Jagiełły z Jadwigą; 4 marca - koronacja królewska). |
| Bolesław V Wołoszek | katolicyzm | 12 III/21 V 1428 | husytyzm | Po raz pierwszy z poglądami Jana Husa książę Bolesław spotkał się na uniwersytecie w Pradze. Wiadomo, iż pobierał tam nauki przed rokiem 1417 i uzyskał stopień bakałarza. Część historyków uważa, iż mógł nawet osobiście zetknąć się z charyzmatycznym Janem Husem (należy wówczas przyjąć, iż Bolesław studiował w Pradze jeszcze przez lipcem 1415 roku, gdyż w tym czasie Hus został spalony na stosie podczas soboru w Konstancji). W późniejszych latach brak źródłowych informacji o sympatiach religijnych piastowskiego księcia. Dopiero, gdy na wiosnę roku 1428 czescy husyci wkroczyli zbrojnie na Śląsk, szerząc pożogę, Bolesław - przed 21 maja - przystąpił do obozu husyckiego, przyjął naukę Jana Husa, unieważnił fundację swojego ojca na rzecz kolegiaty w Głogówku i przejął dobra ziemskie kościoła w swoim księstwie. W przeciwieństwie do innych książąt śląskich tamtego okresu, którzy zawierali układy rozejmowe z husytami wyłącznie z obawy przed zniszczeniem swego władztwa, Bolesław współdziałał z nimi nie tylko na płaszczyźnie politycznej i militarnej, ale również duchowej. Aż do śmierci, pomimo załamania ruchu husyckiego, pozostał wiernym zwolennikiem idei reformy wiary, zgodnie z naukami Husa i Johna Wycliffe'a (angielskiego teologa, którego prace stanowiły główne źródło inspiracji dla Jana Husa), a dwór Bolesława w Głogówku stanowił schronienie dla prohusyckich myślicieli religijnych. |
| Fryderyk II legnicki | katolicyzm | 1523 | luteranizm | Książę Fryderyk II przyjął wyznanie protestanckie (luterańskie) głównie pod wpływem przybyłych do Legnicy (w roku 1522) protestanckich kaznodziejów. Na decyzję legnickiego Piasta miały też zapewne jego ostre spory (na tle ekonomicznym) z biskupstwem wrocławskim, które prowadził niemal od początku swego panowania. Wiadomo również, iż w najbliższym otoczeniu księcia działał Kaspar Schwenkfeld, śląski reformator religijny (początkowo zwolennik luteranizmu, który jednak w roku 1524 odrzucił doktrynę Lutra, uznając ją za sprzeczną z Biblią i zbyt mało radykalną). Miał on przemożny wpływ na Piasta i jego decyzję o porzuceniu dotychczasowej wiary. |
| Barnim IX Pobożny, książę szczeciński | katolicyzm | 13 XII 1534 | luteranizm | Barnim IX już od najmłodszych lat pozostawał pod wpływem duchownych-reformatorów. W latach 1518-20 studiował na uniwersytecie w Wittenberdze, gdzie uczęszczał na wykłady Marcina Lutra. Miał wówczas okazję poznać zasady doktryny protestanckiej, stając się jej gorliwym orędownikiem. Książęta ogłosili swoją konwersję w kaplicy Św. Ducha Ducha w Trzebiatowie, podczas sejmu ziemskiego. Konwersja władców - pomimu przeciwu stanów pomorskich i biskupa kamieńskiego, Erazma von Manteuffel-Arnhausen - wiązała się z narzuceniem zasad nowej wiary wszystkim sejmującym i wszelkimi związanymi z tym skutkami prawnymi i faktycznymi: utworzeniem kościoła państwowego, sekularyzacją dóbr kościelnych i wprowadzeniem liturgii protestanckiej. |
| Filip I Pobożny, książę wołogoski | ||||
| Wacław III Adam cieszyński | katolicyzm | ok. 1545 | luteranizm | Po śmierci Kazimierza II cieszyńskiego w roku 1528, formalnym następcą w księstwie został jego wnuk, Wacław III Adam. Z uwagi na fakt, iż Piast ten był małoletni (miał niespełna 4 lata), władzę regencyjną w Cieszynie objęła Anna Hohenzollern (matka Wacława III) i czeski magnat Jan IV Bogaty z Pernšteinu. Anna zmarła w roku 1539, jednak regencja Jana trwała aż do maja roku 1545. Część historyków stoi na stanowisku, iż to właśnie osoba regenta wpłynęła na rozwój idei Reformacji w mieście i duchową przemianę młodego księcia. Zapewne właśnie ok. roku 1545 (być może kilka lat wcześniej) przyjął konfesję luterańską. W tym też czasie (1545), Wacław III objął samodzielne rządy w księstwie cieszyńskim i rozpoczął działania zgodne z duchem luteranizmu. W roku 1545 wypędzeni zostali z Cieszyna tamtejsi dominikanie, a ich kościół (nekropolię Piastów cieszyńskich) zamieniono na zbór luterański. Następnie Wacław III wygnał z miasta franciszkanów. W roku 1560 usunięci zostali benedyktyni z Orłowej, a ich świątynię przekazano kaznodziejom ewangelickim. |
| Adam Wacław cieszyński | luteranizm | 1610/11 | katolicyzm | Książę odebrał wychowanie w konfesji luterańskiej i w pierwszych latach swego życia i rządów wykazywał żywe przywiązanie do idei Reformacji. Znany jest jego przywilej z roku 1598, na mocy którego wszystkie urzędy kościelne i szkolne w księstwie cieszyńskim mogły być powierzane wyłącznie luteranom. Adam Wacław dążył do unifikacji religijnej w granicach swego władztwa, poprzez konfiskaty mienia świątyń katolickich i wypędzanie katolików. Konwersja Piasta była dość nieoczekiwana, lecz nastąpiła prawdopodobnie wobec wzrostu wpływów króla węgierskiego Macieja Habsburga, brata dotychczasowego króla czeskiego, Rudolfa II. Maciej znany był jako przeciwnik luteranizmu, a wobec bezdzietności brata, był jego niemal pewnym dziedzicem na tronie czeskim (i przyszłym suwerenem Adama Wacława). Z pewnością zaszczepienie u księcia idei konwersji przypisać można również wysłannikom kontrreformacyjnych zakonów (np. jezuitów). Po przyjęciu konfesji katolickiej, książę rozpoczął zwalczanie w swym księstwie luteranizmu. W roku 1613 zwrócił dominikanom ich kościół odebrany przez ojca Wacława III (w roku 1545), wypędzając stamtąd protestantów. Do Cieszyna zaproszeni zostali również jezuici (pomiędzy 1611 i 1614 rokiem) oraz bernardyni (1615), którzy wdrażali w księstwie idee kontrreformacyjne. Unieważnione zostały również wszelkie przywileje dla luteran (m.in. wspomniany przywilej z roku 1598). We wrześniu roku 1614 Adam Wacław udał się nawet na pielgrzymkę do Kalwarii Zebrzydowskiej, jako wotum za swoje cudowne nawrócenie. Może to wskazywać, iż konwersja nie miała li tylko podłoża politycznego (chęć ułożenia najlepszych stosunków z suwerenem), ale także duchowe. |
| Jan Chrystian, książę brzeski | luteranizm | 1613 | kalwinizm | Jan Chrystian brzeski zmienił wyznanie pod wpływem elektora brandenburskiego Jana Zygmunta Hohenzollerna (który sam dokonał podobnej konwersji w roku 1611 z przyczyn politycznych, pragnąć zacieśnić swoje związki z Niderlandami); wkrótce potem konwersji dokonał jego młodzy brat, Jerzy Rudolf legnicki. |
| Jerzy Rudolf, książę legnicki | ||||
| Fryderyk August I Wettin (August II Mocny) | luteranizm | 2 VI 1697 | katolicyzm | Konwersja Fryderyka Augusta Wettina miała podłoże czysto polityczne. Przyjęcie wyznania rzymskokatolickiego było warunkiem sine qua non dla ubiegania się o koronę polską. Podczas, gdy trwały już obrady sejmu elekcyjnego (od 15 maja), Fryderyk August na - należącym do Habsburgów - zamku w Baden (k. Wiednia) potajemnie przeszedł z luteranizmu na katolicyzm. Konwersji dokonano w kaplicy Najświętszej Marii Panny Loretańskiej przed biskupem Győr, Krystianem Augustem von Sachsen-Zeitz. Co ciekawe, biskup ten sam był "świeżym" konwertytą (od roku 1696), a w dodatku był dość blisko spokrewniony z Fryderykiem Augustem. Publiczne ogłoszenie aktu konwersji miało miejsce tuż przed elekcją królewską i wywołało raczej wrogie nastroje w samej Saksonii, a także u najbliższej rodziny Wettina - jego żony i matki, prawowiernych luteranek. Pomimo przyjęcia wyznania rzymskokatolickiego, Wettin utrzymał zwierzchnictwo nad kościołem luterańskim w Saksonii. |
| Fryderyk August II Wettin (August III Sas) | luteranizm | 27 XI 1712 | katolicyzm | O wychowanie Fryderyka Augusta w wierze luterańskiej dbały zarówno matka (Chrystiana Eberhardyna z Hohenzollernów) jak i babka (Anna Zofia z Oldenburgów). Już w wieku niespełna 6 lat otrzymał on honorowy tytuł rektora Uniwersytetu w Wittenberdze, uchodzącego podówczas za jeden z najważniejszych protestanckich ośrodków naukowych. Anna Zofia w dniu 10 października 1710 doprowadziła do aktu konfirmacji (osobistego potwierdzenia aktu chrztu i wyznania luterańskiego) młodego Fryderyka Augusta, bez wiedzy jego ojca. Znacznie osłabiło to pozycję międzynarodową Augusta II, wobec znacznego utrudnienia polityki dynastycznej. Ojciec postarał się zatem o przyjazd syna do Rzeczypospolitej w roku 1711, by osłabić wpływy luteran. Już 27 listopada roku 1712 młody Wettin potajemnie przyjął wyznanie rzymskokatolickie. Publiczne ogłoszenie tego faktu nastąpiło jednak dopiero 11 października 1717 roku. Konwersja umożliwiała m.in. możliwość kandydowania do tronu cesarskiego (w roku 1713, wobec dopuszczenia dziedziczenia w dynastii habsburskiej przez kobiety, opcja ta została zablokowana), ale także do tronu polskiego (co ostatecznie powiodło się w roku 1733). |
